WARSZAWA
CERAMIKA DEKORACYJNA W ARCHITEKTURZE MOKOTOWA
Paweł Giergoń    24.11.2010

Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy letnim tarasie kawiarni Zielona Gęś na rogu ul. Batorego i Alei Niepodległości w Warszawie. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Fragment ceramicznej ściany we wnętrzu kawiarni Zielona Gęś na rogu ul. Batorego i Alei Niepodległości w Warszawie. Fot. Marek Holzman, ok. 1969 r.
Krzysztof Henisz, Czesław Wielhorski, Julian Henisz - Fragment fryzu betonowego na ścianie Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Fot. Marek Holzman, ok. 1969 r. Krzysztof Henisz, Czesław Wielhorski, Julian Henisz - Fragment fryzu betonowego na ścianie Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Fot. Marek Holzman, ok. 1969 r.
Krzysztof Henisz, Czesław Wielhorski, Julian Henisz - Fragment fryzu betonowego na ścianie Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Fot. Marek Holzman, ok. 1969 r. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Fragment ściany ceramicznej w  Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Fot. Marek Holzman, ok. 1969 r.
Zbigniew Wilma - Fragment wnętrza Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Fot. Marek Holzman, ok. 1969 r. Zbigniew Wilma - Fragment wnętrza Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Fot. Marek Holzman, ok. 1969 r.
Foto archiwalne: Marek Holzman
Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku w cepeliowskich warsztatach Zakładów Ceramicznych "Kamionka" w Łysej Górze narodził się eksperyment, którego celem było szerokie (na skalę przemysłową) zastosowanie ceramiki artystycznej w architekturze. Artyści plastycy Krzysztof Henisz, Bolesław Książek i Zygmunt Madejski projektowali tam i testowali technologicznie możliwości użycia w budownictwie ceramicznych płyt okładzinowych mających wzbogacić zarówno wnętrza, jak i elewacje nowopowstających budynków użyteczności publicznej. W odróżnieniu od innych, używanych wcześniej tworzyw i technik dekoracyjnych, wypalana w wysokich temperaturach ceramika jest materiałem bardzo trwałym i szalenie efektownym. Z jednakowym powodzeniem może łączyć w sobie efekty malarskie z przestrzennymi, przynależnymi płaskorzeźbie. Niedostępna innym technikom szklista faktura, barwa i modelunek decydują o jej szlachetności i wyjątkowości. Technika ta pozwala tworzyć zróżnicowane kompozycje plastyczne znakomicie uzupełniające architekturę, czy też nadawać owej architekturze właściwy kształt przestrzenny. Krzysztof Henisz napisał w 1960 roku: - "Nie chcemy malować pejzaży, chcemy je tworzyć" ("Ceramika w architekturze, Projekt 1960 nr 5-6). Swoje kompozycje nazywał "żywymi ścianami". Kilka z nich powstało w latach sześćdziesiątych w Warszawie. Do dziś zachowały się tylko dwie.

W 1968 roku w budynku Spółdzielni Mieszkaniowej "Oświata" na Osiedlu Batorego w Warszawie oddano do użytku kawiarnię "Zielona Gęś", której wnętrza i meble zaprojektował inżynier architekt Lech Kłosiewicz z Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Zaprosił on do współpracy artystów plastyków Krzysztofa Henisza, Bolesława Książka i Juliana Henisza, którzy w przestrzeni wewnętrznej budynku jak i na zewnątrz zaprojektowali i zrealizowali trzy ceramiczne kompozycje plastyczne. We wnętrzu kawiarni, na jednej z najbardziej eksponowanych ścian powstała monochromatyczna, utrzymana w kolorze spalonego brązu kompozycja, ułożona z pięćdziesięciu sześciu zróżnicowanych plastycznie i fakturalnie płyt ceramicznych. Znakomicie uzpełniła ona kameralne, modernistyczne wnętrze - nie kontrastując kolorystycznie, ożywiła je niespokojnym, niemal organicznym reliefem nieregularnych wgłębień. Na zewnętrznej elewacji frontowej budynku, przy drzwiach, umieszczona została druga kompozycja plastyczna, ułożona z dwudziestu ośmiu glazurowanych płyt o ciemno-ceglanej barwie, ożywionych linearnym rytem łączącym wszystkie elementy w organiczną całość. Podobna w linearnym charakterze ale jakże odmienna kolorystycznie kompozycja ceramiczna umieszczona została także przy tarasie letnim kawiarni, na betonowej ścianie-przegrodzie stanowiącej rodzaj ekranu oddzielającego stoliki klientów kawiarni od wnętrza osiedla i zlokalizowanego w bliskim sąsiedztwie wysokiego budynku mieszkalnego. W odróżnieniu od pozostałych, liczący sobie kilka metrów długości swoisty fryz dekoracyjny, cechuje bogata kolorystyka z przewagą koloru niebieskiego i przenikających się żółcieni i brązów. Stanowiąc celowy kontrapunkt dla pozostałych, kompozycja ta doskonale integrowała się z zielenią otoczenia i błękitem nieba.

Było pięknie i nowocześnie. Czysto i przyjemnie. Skromną architekturę pawilonu wzbogacała znakomita, unikalna plastyka. Na elewacji kawiarni znalazł swoje miejsce nawet właściwy jej nazwie neon z zieloną (a jakże!) gęsią. Wszystko to zniszczono niemal doszczętnie w latach 90. XX wieku przeznaczając budynek pod wynajem impregnowanym na elementarną choćby estetykę użytkownikom. Obco brzmiące słowo "kawiarnia" zastąpiono swojskim "pub-em" i stosownie do nazwy wypatroszono wnętrze z jakiejkolwiek "komunistycznej" naleciałości. Dekoracje Heniszów i Książka skuto lub zamurowano. Nie ma ich we wnętrzu ani na elewacji budynku. Ocalała tylko zaniedbana dziś i obtłuczona ścianka przy tarasie dawnej kawiarni. Zarastająca krzakami i zasłonięta billboard'em oraz pniami zbyt rozrośniętych drzew umyka uwadze przechodniów. Rozmiłowani w wiejsko-karczmianych klimatach klienci "pub-u" zapewne nawet nie zdają sobie sprawy z jej istnienia...

Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy letnim tarasie kawiarni Zielona Gęś na rogu ul. Batorego i Alei Niepodległości w Warszawie. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy letnim tarasie kawiarni Zielona Gęś na rogu ul. Batorego i Alei Niepodległości w Warszawie. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy letnim tarasie kawiarni Zielona Gęś na rogu ul. Batorego i Alei Niepodległości w Warszawie. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy wejściu do Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Zbigniew Wilma - Klub Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy wejściu do Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy wejściu do Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Detal. Krzysztof Henisz, Bolesław Książek, Julian Henisz - Ceramiczna ściana przy wejściu do Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy ul. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie. Detal.

W 1969 roku przy ulicy Jarosława Dąbrowskiego otwarto kolejny w stolicy Klub Międzynarodowej Prasy i Ksiązki, którego wnętrza zaprojektował architekt Zbigniew Wilma a zrealizowała warszawska Spółdzielnia "Rob". Na powierzchni kilkuset metrów kwadratowych parteru budynku mieszkalnego powstała wówczas kameralna enklawa kultury, przeznaczona dla blisko stu czytelników, do których dyspozycji oddano szereg podzielonych funkcjonalnie pomieszczeń o zróżnicowanej kompozycji przestrzennej i plastycznej. Jak pisał w swoim artykule Tadeusz Zieliński, "zharmonizowana, powściągliwa kolorystyka stwarza nastrój spokoju i łagodności, a użyte materiały: ciemne drewno, cegła cementowa, szlachetne wyprawy ścian, srebrzyste panneaux malarskie, aluminium, duże tafle szkła - nadają temu wnętrzu urok jednorodności funkcji i formy" ("Kluby", Projekt 1970 nr 2). Duża w tym również zasługa artystów plastyków, Krzysztofa Henisza, Czesława Wielhorskiego i Juliana Henisza, którzy we wnętrzu i na elewacji zewnętrznej KMPiK-u zaprojektowali i wykonali ceramiczne okładziny ścian i filarów oraz betonowy, patynowany fryz dekoracyjny. Kompozycja ceramiczna na elewacji budynku, tytułowana przez Krzysztofa Henisza "Pegazem" łączyła pierwotnie przestrzeń zewnętrzną z wnętrzem Klubu, w załamaniu wejścia płynnie przechodząc na ścianę oddzielającą szatnię od czytelni. Ocalała dziś jedynie we fragmencie, kolorystycznie nawiązywała do analogicznej, zaprojektowanej rok wcześniej kompozycji z wnętrza kawiarni "Zielona Gęś". Zgoła odmiennie prezentował się ciekawy plastycznie relief dekoracyjny, obiegający wewnętrzną ścianę czytelni. Wykonany w szlachetnym betonie, został dodatkowo spatynowany i fragmentami pozłocony. Kompozycja ta doskonale akcentowała spokojny wystrój wnętrza i urozmaicała monotonię wyższych partii ścian, nie atakując zarazem widza dramatycznym kontrastem kolorystycznym czy przestrzennym.

Podobnie jak w pierwszym opisywanym obiekcie, także pomieszczenia dawnego Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki zostały bezmyślnie zniszczone i przebudowane. Mieści się tam dziś zakurzony po sufit antykwariat oraz siedziba Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia Urzędu Dzielnicy Mokotów. Szczęście w nieszczęściu, od strony ulicy można jeszcze podziwiać podniszczoną i pomazaną sprayem "żywą ścianę", fragment "Pegaza" Heniszów i Wielhorskiego. W cytowanym już artykule Tadeusza Zielińskigo, autor uznał obie realizacje za "[...] wybitne, stanowiące przykład wzorowej współpracy architekta z plastykiem". Zieliński, sam znakomity architekt, pisał te słowa lat temu czterdzieści. Należy ubolewać, że naprawdę wartościowe, unikalne i cenne przykłady sztuki polskiej drugiej połowy XX wieku skazane są dziś na zapomnienie, bezmyślne niszczenie, brak urzędowego nadzoru i ewidencji. Dziedzictwem tym nie interesują się ani środowiska zawodowe i stowarzyszenia (plastycy, architekci) ani powołani do określonych działań urzędnicy miasta i wojewody (konserwatorzy zabytków). Z tej też przyczyny zachodzi obawa, że czeka nas już tylko dyktatura płyty gipsowej i konsumentów taniego piwa. Żadna to sztuka.

Foto © 2007-2008 Paweł Giergoń / sztuka.net
Foto archiwalne: Marek Holzman

Bibliografia:
Krzysztof Henisz, Wiesław Borowski, "Ceramika w architekturze, Projekt 1960 nr 5-6
Aleksander Jackowski, "Udział plastyka w kształtowaniu wnętrza", Projekt 1963 nr 6
Stanisław K. Stopczyk, "Ceramika w architekturze", Projekt 1970 nr 2
Tadeusz Zieliński, "Kluby", Projekt 1970 nr 2
Słownik Artystów Plastyków OW ZPAP 1945-1970, Warszawa 1972



redakcja|nota prawna
© 2003-2024 sztuka.net   Wszelkie prawa zastrzeżone.