AKTUALNOŚCI
PARK RZEŹBY NA BRÓDNIE
Paweł Giergoń    04.07.2009

Współczesne instytucje sztuki tęsknią do "prawdziwej przestrzeni publicznej" i bezpośredniego kontaktu z widzem – u niego, "na miejscu": na obrzeżach miasta, na stadionie, w parku. Dziedzicząc długą tradycję sztuki w przestrzeni publicznej galerie i muzea próbują integrować sztukę z miejską architekturą, traktują dzieła sztuki jako narzędzia do aktywizowania społeczności lokalnych. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie również stara się wychodzić poza swoją tymczasową siedzibę na ulicy Pańskiej. Miejscem kolejnej muzealnej eskapady, po ubiegłorocznym odtworzeniu pracy Henryka Stażewskiego na Placu Defilad, jest osiedle mieszkaniowe Bródno w dzielnicy Targówek.

Projekt Parku Rzeźby na Bródnie jest niezwykle interesującym przypadkiem współpracy między urzędnikami, artystą i muzeum. Przedsięwzięcie to nie zostało bowiem zainicjowane przez instytucję sztuki, lecz przez urzędników z dzielnicy Targówka (przede wszystkim wiceburmistrza Krzysztofa Buglę) oraz artystę – mieszkańca i piewcę uroków tej dzielnicy, Pawła Althamera. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie zaangażowało się w projekt w roli instytucjonalnego "akuszera", wspierając przedsięwzięcie merytorycznie i logistycznie.

Paweł Althamer nosił się od pewnego czasu z myślą o zrealizowaniu w swojej dzielnicy "fragmentu raju", specyficznej rzeźby-ogrodu, która powstałaby w oparciu o współpracę z mieszkańcami tych okolic. Praca rozbita jest na kilka "epizodów". Najpierw dzieci z bródnowskiej Szkoły Podstawowej nr 285 otrzymały reprodukcje obrazów z wyobrażeniami raju. Na ich podstawie powstały dziecięce rysunki, które posłużyły Althamerowi do zaprojektowania, we współpracy z architektem krajobrazu Marcinem Trojanowskim, rajskiego ogrodu nad małym stawem w Parku Bródnowskim. To jednak nie koniec, ta "roślinna rzeźba" stać się ma miejscem wykonania grupowej fotografii z udziałem okolicznych mieszkańców, a samo zdjęcie ma zostać podarowane miejscowej parafii jako "święty obraz", celebrujący "rajski" pierwiastek życia na betonowym osiedlu. W tej wieloetapowej realizacji splatają się różne wątki charakterystyczne dla sztuki Althamera - ucieczka do natury, praca z lokalną społecznością, poszukiwania duchowe, rola dziecka jako "tłumacza", swego rodzaju ludyczność i formuła publicznego zgromadzenia (należy w tym miejscu wspomnieć o wcześniejszym projekcie artysty Bródno 2000, do dziś wspominanym przez mieszkańców osiedla oraz władze dzielnicy). Rajskie schronienie na Bródnie, stworzone z rzadkich gatunków drzew i krzewów, wyselekcjonowanych na podstawie cech poszczególnych egzemplarzy, odczytywać można nieco ironicznie jako kontynuację refleksji land-artowej, ze szczególnym wskazaniem na Time Landscape (1965–1978) Alana Sonfista w Nowym Jorku czy Sanctuarium (1997) Hermana de Vriesa w Münster, czyli kreowanie w miastach "modułów" dzikiej przyrody, które mają ułatwić mieszkańcom kontakt z rajem natury. Realizacja na Bródnie różni się jednak od tych projektów bardziej kolektywnym, kooperacyjnym charakterem - to, co widzialne jest zaledwie pretekstem do pracy nad relacjami między mieszkańcami a artystą, artystą i urzędnikami, urzędnikami a instytucją sztuki, instytucją sztuki a szkołą i kościołem, etc. Park Rzeźby na Bródnie pomyślany został jako projekt długofalowy, angażujący kolejnych artystów i testujący formułę "rzeźby społecznej" i rzeźby w przestrzeni publicznej w ogóle - niemal trzy dekady po sadzeniu 7000 drzew dębowych przez Josepha Beuysa w Kassel i 20 lat po usunięciu Tilted Arch Richarda Serry z nowojorskiej Federal Plaza.

Pawłowi Althamerowi udało się już zachęcić do współpracy kolejnych artystów: Monikę Sosnowską, Olafura Eliassona i Rirkrita Tiravaniję. Rzeźba Eliassona Negative Glacier Kaleidoscope (2007), zanurzona w ziemi, to kalejdoskop o wadze ponad 300 kilogramów, wydający się być szczeliną, którą wyrąbała spadająca z nieba geometryczna gwiazda. Efekt potęguje delikatne rozświetlenie wnętrza kalejdoskopu, przez co praca widoczna będzie także w nocy. Rzeźba ta była prezentowana w 2007 roku przed siedzibą galerii neugerriemschneider w Berlinie. Z kolei nowa realizacja Moniki Sosnowskiej nawiązuje do odmiennej, lokalnej tradycji rzeźby w przestrzeni publicznej (można tu zaryzykować użycie terminu metaloplastyka), będąc konsekwencją wcześniejszych badań artystki nad modernistycznym dziedzictwem - architektonicznymi pomyłkami, właściwościami materiałów budowlanych, a także amatorskim, oddolnym kształtowaniem przestrzeni wspólnej i prywatnej. Rzeźba Sosnowskiej to zainstalowana bezpośrednio w ziemi sfera "ulepiona" z ornamentalnie ukształtowanych prętów zbrojeniowych. Praca ta powstała jako rezultat obserwacji kształtów i wzorów krat montowanych przez mieszkańców Bródna w mieszkaniach na parterze. Czwartą pracą, która zaprezentowana zostanie w bródnowskim parku jest rzeźba znanego tajskiego artysty Rirkrita Tiravaniji z roku 2005 "untitled (tilted teahouse with coffeemachine)" "bez tytułu (przewrócony domek herbaciany z ekspresem do kawy)". To prototypowa jednostka architektoniczna dla jednej lub dwóch osób, której można używać jako miejsca do picia herbaty czy kawy, ale i jako schronienia przed deszczem. Skonstruowany z tanich materiałów sześcian o stalowej powierzchni, w której odbija się trawnik i okoliczne drzewa, przypomina pojazd z starego filmu science-fiction, lądujący niespodziewanie na Bródnie. Razem z kalejdoskopem Eliassona, sferą Sosnowskiej i fragmentem ogrodowego "raju" Althamera, tworzy konstelację obiektów, zmieniających park w miejsce niecodziennych fenomenów i obserwacji. W tym przypadku są to obserwacje dotyczące najprostszych ludzkich zachowań i relacji, które stają się prawdziwym budulcem nietypowej rzeźby. Dla artysty "dom herbaciany" to klasyczna rzeźba społeczna, angażująca i zachęcająca widzów do bardziej świadomego i bezpośredniego kontaktu ze sztuką, który odbywa się poprzez wspólnotowe doświadczenie - jedzenie, rozmowę, manifestację swoich poglądów. Obiekt ten jest pretekstem do spotkania, zachętą do kreatywnego korzystania, a nawet zanegowania pojęcia dzieła sztuki jako obiektu do estetycznej kontemplacji.

Wszystkie wspomniane wyżej prace zainstalowane są na terenie Parku Bródnowskiego, który stanowi 25 hektarów zieleni pomiędzy ulicami Kondratowicza, Chodecką, Wyszogrodzką oraz Łabiszyńską. Park ten, wraz z trzema akwenami, wzniesieniami terenu i obsadą roślinną, został zaprojektowany przez inżynier Stefanię Traczyńską i oddany do użytku w 1976 roku. Mimo niewątpliwej urody tego miejsca – wyspy zieleni otoczonej zewsząd blokowiskami – trudno było dotychczas wyobrazić sobie Park Bródnowski jako cel turystycznych wycieczek. Ta sytuacja może jednak diametralnie się zmienić, przede wszystkim z powodu rzadkiej, świadomej polityki kulturalnej prowadzonej przez władze dzielnicy. Wiceburmistrz Krzysztof Bugla, bezpośrednio zaangażowany w realizację przedsięwzięcia (a także jeden z inicjatorów instalacji neonów autorstwa Pawła Althamera na fasadach miejscowych bibliotek) tłumaczy sytuację parku: Park to miejsce, które powinno być chronione z każdego punktu widzenia – jako teren wypoczynku i rekreacji, do możliwości odreagowania po galopadzie współczesnego świata i życia codziennego, do pewnego wyhamowania codzienności i stąd nie ma tu zakusów na to, żeby zbudować tam kolejne osiedle mieszkaniowe […] Wbrew pozorom, ci krwiożerczy urzędnicy to nie są do końca ludzie bez duszy i wrażliwości.

Oczywiście, rezultaty przedsięwzięcia o nazwie Park Rzeźby na Bródnie są trudne do przewidzenia. Niebawem okaże się, czy mieszkańcy Bródna zaakceptują nowy charakter parku, czy będą troszczyć się o swój roślinny raj, czy rzeźba Eliassona stanie się jednym z rozpoznawczych punktów w dzielnicy, czy metalowa kula Sosnowskiej nie zostanie natychmiast pokryta sprayem? Tego typu przedsięwzięcie, rozciągnięte w czasie, o trudnych do sprecyzowania parametrach (performance, obiekty podlegające rozpadowi, projekty rozbite na "rozdziały", etc.) i zmiennej dynamice, jest działaniem nie tylko na przestrzeni, ale i czasie. I dlatego zawsze stanowi niewiadomą.

Biogramy artystów:

Paweł Althamer
Rzeźbiarz, performer, akcjoner, twórca instalacji, filmów wideo. Urodzony 12 maja 1967 w Warszawie, mieszka w Warszawie. Studiował w latach 1988-1993 na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuki Pięknych w Warszawie pod kierunkiem Grzegorza Kowalskiego, u którego zrobił dyplom. W 2004 otrzymał prestiżową nagrodę Vincenta Van Gogha, przyznawaną przez holenderską Fundację de Broere i Europejski Bank Centralny. Prace Pawła Althamera znajdują się m.in. w kolekcjach Tate Modern w Londynie i Centre Pompidou w Paryżu i Fondazione Trussardi w Mediolanie. Jest jednym z najsłynniejszych polskich artystów współczesnych, jego twórczość w dużej mierze poświęcona jest działaniom społecznym, polega na angażowaniu do współpracy wybranych grup społecznych.

Monika Sosnowska
Artystka pracuje z przestrzenią i architekturą, tworzy instalacje architektoniczno-malarskie. Urodzona 7 maja 1972 roku w Rykach, mieszka na Targówku. W latach 1992-93 studiowała w Schola Posnaniensis (Prywatna Akademia Sztuki), w latach 1993-98 na Wydziale Malarstwa poznańskiej ASP oraz w latach 1999-2000 w Rijksakademie van Beeldende Kunsten w Amsterdamie (studia podyplomowe). W 2003 roku została uhonorowana w Bazylei (Szwajcaria) prestiżową nagrodą Baloise Art Prize, w tym samym roku otrzymała Paszport Polityki w dziedzinie plastyki. Jako pierwsza polska artystka sztuk plastycznych miała wystawę w nowojorskim Museum of Modern Art i w muzeum Schaulager w Bazylei, jej projekt rzeźby parkowej został w 2008 roku zrealizowany w parku Primrose Hill w Londynie. W 2007 roku reprezentowała Polskę na Biennale Sztuki w Wenecji.

Olafur Eliasson
Olafur Eliasson, urodzony w 1967 roku w Kopenhadze, z pochodzenia Islandczyk, jest jednym z najbardziej znanych na świecie żyjących artystów. Zasłynął wielką instalacją „The Weather Project” wykonaną w Hali Turbin londyńskiej Tate Modern w 2003 roku. W 2008 roku pod filarami mostów w Nowym Jorku, m.in. mostu Brooklyńskiego, wykonał słynne wodospady, które stanowiły wielką letnią atrakcję turystyczną.

Rirkrit Tiravanija
Urodzony w 1962 roku tajski artysta Rirkrit Tiravanija należy do tych twórców, którzy unikają produkowania – ich zdaniem - niepotrzebnych wytworów materialnych, których współczesne społeczeństwa i tak mają zbyt wiele. Dlatego działania Tiravaniji skupiają się na kreowaniu sytuacji, współdziałaniu z grupą, tworzeniu okazji do przełamywania barier społecznych, nawiązywania kontaktów, zbliżania się do siebie. W ten sposób Tiravanija skupia uwagę odbiorców na społecznej roli artysty, stawia pytanie, kim jest artysta w dzisiejszym społeczeństwie. Czasami Tiravanija ogranicza się do zorganizowania wspólnego gotowania z sąsiadami galerii, gdzie ma wystawę. Projekty Tiravaniji realizowane były w najbardziej prestiżowych instytucjach i na najbardziej prestiżowych wystawach – Biennale Sztuki w Wenecji, Biennale Sztuki w Sao Paulo itp. W 2004 otrzymał nagrodę Hugo Bossa przyznawaną przez Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku.

kurator: Sebastian Cichocki


redakcja|nota prawna
© 2003-2024 sztuka.net   Wszelkie prawa zastrzeżone.