Cmentarz w gminie Sobienie - Jeziory został wpisany do rejestru zabytków ze względu na wartości historyczne, jako miejsce spoczynku lokalnej społeczności żydowskiej, ale także ze względu na walory artystyczne pojedynczych macew, których polichromie decydują o unikatowym charakterze cmentarza - mówił Rafał Nadolny p.o. Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Kirkut założony został przed 1868 rokiem i stanowi miejsce pochówku lokalnej społeczności żydowskiej, przede wszystkim mieszkańców Sobieni - Jezior. Z dokumentów Archiwum Ringelbluma Żydowskiego Instytutu Historycznego wynika, że w czasie wojny na cmentarzu żydowskim w Śniadkowie żołnierze niemieccy dokonywali egzekucji ludności żydowskiej. Stąd przypuszczenie że na terenie cmentarza są również masowe groby ofiar. Dotychczas zinwentaryzowano 514 macew wykonanych głównie z piaskowca oraz 639 inskrypcji. Większość zachowanych nagrobków pochodzi z dwóch pierwszych dekad XX wieku. Najstarsza macewa pochodzi z 1868 roku, a najpóźniejsze z 1940.

Żydzi zostali sprowadzeni do Sobieni - Jezior przez założyciela miejscowości - Jacka Jezierskiego pod koniec XVIII w. W przede dniu wybuchu II wojny światowej w miasteczku mieszkało 1700 osób wyznania mojżeszowego. W grudniu 1939 roku okolicę gminy zajęły wojska hitlerowskie. Żydzi zostali zamknięci w getcie w Sobieniach - Jeziorach, w obrębie którego znajdował się również cmentarz. Z czasem getto przepełniło się, za sprawą napływu ludności z innych przyległych miejscowości, m.in. ze zbombardowanego Garwolina. W 1941 roku getto zamknięto, a jego mieszkańców wywieziono do Treblinki. W listopadzie 1942 roku Niemcy nakazali wyłożyć macewami z cmentarza żydowskiego teren wokół zamkniętej wcześniej plebanii. Aby to wykonać pracownicy cieli płyty na pół, a następnie odcinali zwieńczenia nagrobków, uzyskując tym samym pożądany kształt płyty chodnikowej.

W 2003 roku nagrobki stanowiące dotąd obejście plebanii przeniesiono na teren przedwojennej nekropolii. Kolejną partię macew zdemontowano w 2009 roku z posesji sąsiadującej z kościołem. Ostatnia partia płyt została przewieziona na teren kirkutu w 2010 roku. W momencie odsłonięcia 45% macew posiadało zachowane polichromie. Usytuowanie nagrobków licem do ziemi, uchroniło płyty przed działaniem szkodliwych czynników atmosferycznych.

źródło: Monika Dziekan, Rzecznik Prasowy MWKZ