Niewielki obraz Matka Boska z Dzieciątkiem (43,8 x 34,3 cm) jest dziełem malarza krakowskiego i powstał prawdopodobnie w końcu XV wieku. Malowany jest farbami temperowymi na desce. Ma złocone tło, zdobione żłobioną reliefową dekoracją oraz maswerkiem. Na ramie wyryto fragment antyfony na okres Wielkanocny: Regina celi letare alleluia quia quem meruisti portare alleluia (Królowo Niebios, raduj się, Alleluja, bo Ten, którego godnaś była nosić, Alleluja [powstał z martwych tak jak powiedział]). Obraz jest rodzajem relikwiarza, gdyż posiada w ramie sześć prostokątnych, zaszklonych wydrążeń na relikwie. Pierwotnie dzieło osadzone było w skrzynce, zamykanej tak jak szafiaste ołtarze dwoma malowanymi skrzydłami. Na wewnętrznej stronie skrzydeł wyobrażono św. Barbarę i św. Katarzynę. Na zewnętrznych znajduje się obraz Chrystusa - Męża Boleści oraz Matki Boskiej Bolesnej. Dzieło pochodzi podobno z któregoś z kościołów z okolic Bochni. Jeszcze w XIX wieku nabył je Tadeusz Konopka (1840-1903), który w roku 1900 użyczył obraz na wystawę zorganizowaną w Krakowie z okazji czterechsetnej rocznicy odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został on wówczas opisany i zreprodukowany w wydanym z tej okazji katalogu oraz w artykule Leonarda Lepszego, będącym pokłosiem wystawy.

W roku 2004 obraz Matka Boska z Dzieciątkiem - środkowa część tryptyku - został opublikowany przez Museum of Fine Arts (Muzeum Sztuk Pięknych) w Bostonie (USA), na liście dzieł z kolekcji tego muzeum, których pochodzenie jest wątpliwe, wskazujące na to, że mogły w latach 1933-1945 zostać bezprawnie zabrane pierwotnym właścicielom, w szczególności ofiarom Holocaustu. Muzea w Stanach Zjednoczonych zobowiązane są bowiem, zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Stowarzyszenia Muzeów (AAM), do publikowania informacji o dziełach, które nie mają odpowiednio udokumentowanej proweniencji, bądź których historia, zwłaszcza okres wojenny, posiada "białe plamy". Obraz spełniał te kryteria, gdyż Museum of Fine Arts w Bostonie nabyło go w roku 1970 (od antykwariusza z Frankfurtu n. Menem) i jego wcześniejsze dzieje nie były Amerykanom znane. Dopiero w roku 2002, dzięki wskazówkom polskiej historyczki sztuki, piszącej pracę o średniowiecznych obrazach relikwiarzowych, mogli zapoznać się z katalogiem krakowskiej wystawy z roku 1900, w którym wymieniony został ówczesny właściciel dzieła. Wobec dużego prawdopodobieństwa, że jest to obraz zagrabiony podczas wojny, Museum of Fine Arts zdecydowało się podać ten fakt do publicznej wiadomości.

Na publikację zareagowali niezwłocznie pracownicy Zespołu ds. rewindykacji dóbr kultury, działającego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP, pod kierownictwem Pełnomocnika Ministra, Ambasadora Wojciecha Kowalskiego. Podjęli oni pracę polegającą na udokumentowaniu przedwojennej i wojennej historii dzieła, aby właściwie uzasadnić pozew restytucyjny. Dzięki ich staraniom ustalono, że po śmierci Tadeusza Konopki obraz stał się własnością jego syna, Józefa Konopki, który w przededniu II wojny światowej mieszkał w Warszawie. W roku 1939 Józef Konopka wyruszył na wojnę, z której nie wrócił. Zginął w Katyniu w roku 1940. W stolicy pozostały jego żona i córka. W czasie Powstania Warszawskiego obraz został zrabowany z ich mieszkania i ślad po nim zaginął. Za pośrednictwem i z pomocą ambasady polskiej w Waszyngtonie córka Józefa Konopki mogła wystąpić do Museum of Fine Arts w Bostonie z wnioskiem o zwrot obrazu. Dzięki zaangażowaniu Ambasadora Bogusława Winida starania te uwieńczone zostały sukcesem: Amerykanie przekazali dzieło polskim służbom dyplomatycznym i niebawem wróciło ono do kraju. Niestety, muzeum bostońskie było w posiadaniu jedynie środkowej części tryptyku. Malowane skrzydła obrazu nie zostały dotąd odnalezione.

W uznaniu zasług Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Ambasady RP w Waszyngtonie które przyczyniły do odzyskania obrazu, jego właścicielka zdecydowała się na złożenie dzieła w dziesięcioletni depozyt do Muzeum Narodowego w Krakowie. Będzie ono dostępne zwiedzającym w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Dzięki wspaniałomyślnej decyzji właścicielki obrazu Muzeum Narodowe w Krakowie uzyskało prawo jego pierwokupu. Obraz Matka Boska z Dzieciątkiem stanie się wówczas ozdobą stałej wystawy polskiej sztuki średniowiecznej, która mieścić się będzie w Pałacu biskupa Erazma Ciołka przy ul. Kanoniczej w Krakowie.
Tomasz Zaucha

Uroczystość odbędzie się 22 marca 2005 roku o godzinie 15.00, w Sali Michałowskiego w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.

www.muzeum.krakow.pl