 |
|
Wystawa dzieł Witolda Wojtkiewicza przygotowana została przez Muzeum Narodowe w Warszawie dla Muzeum w Grenoble, w ramach wydarzeń artystycznych "Saison polonaise en France 2004". Stworzyła ona możliwość ponownego zaprezentowania francuskiej publiczności dzieł wybitnego polskiego artysty, który został wylansowany w Paryżu w 1907 r. przez znanego pisarza Andr Gide'a. Mamy nadzieję, że wystawa ta ugruntowała już na stałe miejsce Wojtkiewicza w historii europejskiego malarstwa początku XX wieku. Warszawa miała również do nadrobienia niemal stuletni dystans w prezentacji twórczości Witolda Wojtkiewicza, bowiem jedyna indywidualna ekspozycja jego prac odbyła się tu w 1909 r. - była to wystawa pośmiertna zorganizowana w hołdzie przedwcześnie zmarłemu twórcy. Pokazano wówczas 60 dzieł, z których wiele w XX stuleciu uległo zagładzie lub rozproszeniu w wyniku wojennych działań i grabieży. Mimo starań współczesnych artyście krytyków, jak choćby Tadeusza Boya Żeleńskiego, czy późniejszych wybitnych komentatorów jego oeuvre, Wiesława Juszczaka i Jerzego Ficowskiego, mimo stałej obecności malarstwa Wojtkiewicza w muzealnych galeriach oraz na krajowych i zagranicznych wystawach, jego nowatorska i wyjątkowa sztuka pozostaje nadal niedoceniona. Kraków, w którego artystycznym środowisku epoki Młodej Polski, rozkwitła twórczość Wojtkiewicza, uczcił jego pamięć, organizując indywidualne wystawy w 1930 oraz 1976 r. Zatem, po kolejnym ćwierćwieczu, wykorzystując zgromadzenie dzieł Wojtkiewicza z okazji wystawy we Francji, udostępniamy oeuvre artysty następnej już generacji polskich widzów. Ekspozycja warszawska obejumuje 30 obrazów olejnych i temperowych oraz zespół 62 akwarel, pasteli, rysunków i litografii. Już na wystawie w Grenoble nie pokazano dwóch wybitnych dzieł z cyklu "Ceremonie" z 1908 r. - Zjawisko - Bajka (ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu) oraz Medytacje - Popielec (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie) - ze względu na ich niezwykle kruchą i delikatną strukturę malarską (typową dla temperowej technologii prac Wojtkiewicza), uniemożliwiającą bezpieczny transport. Natomiast z powodu innych planów wystawienniczych właścicieli dzieł artysty z ekspozycji warszawskiej byliśmy zmuszeni wycofać kolejne trzy znaczące obrazy - dwie kompozycje z cyklu "Z dziecięcych póz": Rozstanie i Turniej-Bajka zimowa (obydwa z kolekcji Fundacji im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu) oraz należącą do cyklu "Ceremonie" Idyllę (Swaty) z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Rozwijająca się na przestrzeni zaledwie pięciu lat twórczość Witolda Wojtkiewicza przypadła na kulminację tendencji modernistycznych w sztuce polskiej przełomu XIX i XX w. Obraz tej sztuki jest niezwykle złożony, a stworzyło go pokolenie artystów starszych od Wojtkiewicza, urodzonych w latach 50. i 60. XIX w. W przesłaniu swych dzieł reprezentanci tej generacji, pragnąc uwolnić się od powinności wobec historii i tradycji, skupili się na problemach egzystencjalnych współczesnego człowieka i opisie otaczającego go świata. Ich różnorodna sztuka, która oscylowała między tendencjami impresjonizmu, symbolizmu czy wczesnego ekspresjonizmu, stała się punktem odniesienia dla twórczości Wojtkiewicza, którą wyróżnia daleko posunięta, czasem aż bezlitosna deformacja rzeczywistości, zmierzająca do wydobycia smutku i cierpienia, a niekiedy absurdalnej fikcyjności ludzkiej egzystencji. Na ukształtowanie jego wizji artystycznej, zdominowanej przez skrajny subiektywizm kreacji, miała niewątpliwie wpływ wrodzona wrażliwość wyostrzona dodatkowo śmiertelną chorobą. U tak młodego człowieka nie przestaje jednak zadziwiać widoczny w postrzeganiu ludzkich charakterów i zachowań chłodny dystans, jak też zmysł tragicznego humoru zabarwionego subtelną melancholią. Świadczą o tym już wczesne prace rysunkowe o zacięciu karykaturalnym (m.in. Poobiednia drzemka miłośników sztuki w Zachęcie, 1902; Interview, 1903), a przede wszystkim cykl "Szkice tragikomiczne" z 1903 r., w którym Wojtkiewicz, stosujac poetykę zabarwionej ironią groteski, odniósł się do najbardziej eksploatowanych w sztuce modernizmu problemów ludzkiej egzystencji - miłości, walki płci, samotności, cierpienia i rozpaczy. Dramatyczny ton połączony z bezlitosną deformacją rzeczywistości, zmierzającą do wydobycia tragizmu i nędzy proletariackiej rewolucji, określa charakter cyklu rysunków "Rok 1905", odwołujących się do aktualnych wydarzeń politycznych w Królestwie Polskim, stanowiących swoiste apogeum tendencji ekspresjonistycznych w twórczości Wojtkiewicza. Rok 1905 był datą przełomową w kształtowaniu się osobistego stylu i artystycznej dojrzałości Wojtkiewicza.Wówczas ostatecznie skrystalizowały się cechy stylistyczne jego malarstwa, a także podstawowa sfera symbolicznych odniesień, skoncentrowana wokół problemów egzystencjalnych, przenikająca głębię psychiki człowieka, jego podświadomych fascynacji i obsesji, tęsknot, pragnień i lęków. W dojrzałych obrazach Wojtkiewicz operuje stłumioną, lecz harmonijną gamą dyskretnych, jakby spłowiałych barw, trójwymiarowe formy traktuje płaszczyznowo, ale miękko, bez akcentowania ich linearnego konturu. Jego pesymistyczna sztuka o bogatych podtekstach literackich - można w niej dostrzec odniesienia m.in. do twórczości Marcela Schwoba, Maurice'a Maeterlincka, Oscara Wilde'a czy polskiego pisarza Romana Jaworskiego - oparta na poetyce groteski i estetyce brzydoty układa się w cykle zbudowane wokół wybranych tematów. Artystę fascynują równocześnie motywy cyrku i obłędu - ,,monomanii". Wykreowany przez niego świat jest pełen dziwnych symboli - lalek i marionetek, pierrotów i clownów, dzieci, starców i wariatów odgrywających tragifarsę ludzkiego życia w atmosferze bulwarowych teatrzyków, izolowanych szpitalno-więziennych dziedzińców, fantastycznych pałacowych wnętrz czy też spotworniałej natury. Przedstawione przez Wojtkiewicza sytuacje dzieją się na pograniczu baśni, snu i koszmaru pełnego zjaw, a ich symboliczna wymowa jest wieloznaczna. Patos tematów i gestów rozpływa się w gorzkiej ironii, która w tym poetyckim świecie marionetkom nadaje życie a ludzi przemienia w kukły. Wszystko jest tu umowne, ale pomieszane z ludzkimi doznaniami w skomplikowane rebusy ukazuje dramat istnienia. Z treścią dojrzałych dzieł Wojtkiewicza współbrzmi ich dekoracyjna forma, poddana wyrafinowanej stylizacji kształtów i kolorów. Kapitalne znaczenie dla ostatecznego ukształtowania osobowości i wrażliwości Wojtkiewicza miała wyrafinowana intelektualnie, skrząca się dowcipem atmosfera artystycznego salonu Elizy i Stanisława Pareńskich, w którym spotykali się przedstawiciele krakowskiej elity, filozofowie, lekarze, pisarze, poeci, dziennikarze, muzycy i malarze. Wojtkiewicz należał do stałych bywalców salonu Pareńskich, portretował Elizę Pareńską, jej córki - Marię Raczyńską (swoją wielką, niespełnioną miłość) i Lizę Pareńską, a także inne osoby z tego kręgu, muzyków: Bolesława Raczyńskiego i Zygmunta Skrgiełłę, doktora medycyny Maksymiliana Rosena. Subtelna nastrojowość osiągnęła kulminację w ostatnich dziełach Wojtkiewicza z 1908 r., tworzących cykle "Z dziecięcych póz" i "Ceremonie", urzekające wytworną, dworską poetyką scenerii i głębią artystycznego wyrazu. Malarz wprowadza widza w krainę dziecięcych przeżyć i wzruszeń, zabarwionych liryczną nutą smutku lub melancholii jak gdyby w przeczuciu dramatów i rozczarowń wieku dojrzałego. Tak jak w marzeniach dziecka, splata się tu baśń i rzeczywistość, wysnute z fantazji sytuacje rozgrywają się w na poły realnym, na poły wizyjnym pejzażu. Uniwersum, które odsłania Wojtkiewicz w swojej twórczości, tylko z pozoru, dzięki wyrafinowanym kształtom i subtelnej kolorystyce, a także dzięki obecności dziecięcych, lalkowych czy cyrkowych bohaterów, wydaje się najbliższe bajce. Tę właśnie sferę jego sztuki dostrzegli Francuzi, nadając naszej wystawie podtytuł: Une fable polonaise. Jednak dekoracyjna forma dzieł Wojtkiewicza skrywa mroczną treść, odnoszącą się do odwiecznych ludzkich ułomoności i ukazującą prawdziwe, ludzkie dramaty. Mimo upływu czasu przesłanie artysty pozostaje aktualne i dlatego też świat wykreowany pędzlem i ołówkiem Wojtkiewicza nadal może fascynować, zachwycać i wzruszać, pobudzając do refleksji nad kondycją człowieka.
Muzeum Narodowe w Warszawie, al. Jerozolimskie 3, 00-495 Warszawa
Kontakt: www.mnw.art.pl |