WYSTAWY
POZNAŃ - CENTRUM KULTURY ZAMEK
Festiwal twórczości Franciszki i Stefana Themersonów
21.10.2004 - 14.11.2004

21.10.2004 - 14.11.2004
Pierwsza w Poznaniu prezentacja dzieł plastycznych, muzycznych, filmowych, literackich i wydawniczych niezwykłego małżeństwa artystów - Franciszki i Stefana Themersonów. Dwóm wystawom towarzyszyć będzie pełna prezentacja zachowanych filmów, kiermasz rzadkich wydawnictw i spotkania z tłumaczami twórczości Themersonów oraz twórcami archiwów z Londynu i Katowic.

Franciszka Themerson (1907-1988), córka znanego malarza Jakuba Weinlessa i pianistki Łucji Weilness z domu Kaufman. W latach 1918-1922 uczy się w Warszawskiej Akademii Muzycznej, a następnie wstępuje do Akademii Sztuk Pięknych i studiuje malarstwo w pracowni Tadeusza Pruszkowskiego (dyplom z najwyższym wyróżnieniem). W czasie studiów spotyka Stefana Themersona, małżeństwo zawierają w 1931 roku. Wspólnie realizują filmy eksperymentalne, zakładają Spółdzielnię Autorów Filmowych i wydają pismo f.a. (film artystyczny), którego Franciszka jest redaktorem artystycznym. Ilustruje książki dla dzieci (głównie autorstwa męża, a także Brzechwy i Świrszczyńskiej) i publikuje rysunki m.in. w "Płomyku" i "Wiadomościach Literackich". W 1937 roku Themersonowie wyjeżdżają do Francji, a po wybuchu wojny do Anglii (Franciszka w 1940, Stefan w 1942), gdzie mieszkają i tworzą do końca życia. W 1948 roku Themersonowie zakładają wydawnictwo Gaberbocchus Press, którego Franciszka jest dyrektorem artystycznym. Ilustruje i projektuje większość książek oficyny słynnej z niekonwencjonalnych publikacji. W 1951 roku otrzymuje nominację na członka Society of Industrial Artists and Designers. W 1952 roku projektuje maski do "Króla Ubu" (ICA), a w latach 1963-64 kostiumy i scenografię do "Króla Ubu" dla Marionetteatern ze Sztokholmu w reż. M. Meschke z muzyką K. Pendereckiego (w 1966 roku otrzymuje za nie Złoty Medal na I Międzynarodowym Triennale Scenografii Teatralnej w Jugosławii). W latach 1963-68 wykłada w Departments of Graphic Design, Theatre Design and Fine Art w Central School of Art, Wimbledon School of Art i Bath Academy of Art. W 1966 roku projektuje kostiumy i scenografię do "Opery za trzy grosze" dla Marionetteatern, w 1968 roku aranżuje wystawę "Cybernetic Serendipity" w ICA w Londynie (kurator: Jasia Reichardt). W 1976 roku zostaje honorowym członkiem Union Internationale de la Marionette. W 1987 roku otrzymuje Ordre de la Grande Gidoulle de la College de Pataphysique. Rysunki Franciszki, porównywane do dzieł Paule Klee, publikowane są w ważnych pismach artystycznych w Wielkiej Brytanii i na kontynencie. Jej twórczość cechuje wybitny nonkonformizm, w rysunkach i "rysowanych obrazach" (linia była podstawowym medium stosowanym przez artystkę) analizuje racjonalnie i błyskotliwie otaczający ją świat, dziwiąc się mu, a mimo to uśmiechając się do niego, choć czasem ze smutkiem i rozpaczą. (oprac. na podst. tekstu Małgorzaty Sady)

Stefan Themerson (1910-1988) był pisarzem (powieści, opowiadania, dramaty, książki dla dzieci), filozofem, kompozytorem (opera semantyczna), poetą (twórca poezji semantycznej), autorem filmów awangardowych, wydawcą. Studiował fizykę i architekturę w Warszawie. W latach 1930-1937 realizował wraz z żoną, Franciszką Themerson filmy awangardowe poprzedzone eksperymentami w zakresie fotografii i filmu. Themersonowie założyli Spółdzielnię Filmową i wydawali pismo "f.a." (film artystyczny). Ukazało się wówczas wiele książek dla dzieci autorstwa Stefana z ilustracjami Franciszki. Realizują w Londynie jeszcze dwa filmy "Oko i ucho" i "Calling Mr Smith" (1943-1944). W roku 1948 zakładają niezależną oficynę wydawniczą Gaberbocchus Press, która za cel stawia sobie publikowanie bestlookerów (termin stworzony w opozycji do bestsellerów) - książek o niezwykłej szacie graficznej i treściach bliskich wydawcom. Wydawnictwo pozostało w ich rękach do 1979 i działa w Amsterdamie pod nazwą Gaberbocchus/de Harmonie. Wśród książek opublikowanych przez Themersonów znajduje się m.in. pierwsze angielskie wydanie "Króla Ubu" Alfreda Jarry, dzieła Raymonda Queneau, C.D. Grabbe, Pol-Divesa, Camille Renault, Stevie Smitha, Kurta Schwittersa, Henri Chopina, Apollinaire'a, Bertranda Russella, C.H. Sissona, James Laughlina, Kenneth Tynana, Raoul Hausmanna i Stefana Themersona, wiele z ilustracjami Franciszki, które tworzą z tekstami nierozerwalną całość. Przy Gaberbocchus Press działał Common Room miejsce regularnych spotkań artystów, naukowców, intelektualistów, gdzie odbywały się odczyty, prezentacje utworów literackich, koncerty, wystawy, dyskusje. Stefan Themerson oddawał się eksperymentom w zakresie typografii, co znalazło odbicie w stworzonej przez niego poezji semantycznej, stawiającej sobie za cel powrót do źródłowych znaczeń słów, co w efekcie doprowadziło do zastąpienia słów ich definicjami ("Bayamus", libretto opery semantycznej "Święty Franciszek wilk z Gubbio albo kotlety świętego Franciszka", "On semantic Poety") i wynikającego z tego nielinearnego układu graficznego. Stefan Themerson nie był pisarzem konwencjonalnym. W jego dorobku literackim obok poezji znajdują się powieści (m.in. "Wykład Profesora Mmaa", "Kardynał Pölätüo", "Euklides był osłem", "Wyspa Hobsona"), opowiadania ("Hau, hau czyli kto zabił Ryszarda Wagnera?", "Generał Piesc"), dramaty ("Kość w gardle"), eseje filozoficzne ("Logika", "etykietki i ciało", "Katedra przyzwoitości", "Faktor T"), teksty teoretyczne na temat sztuki ("O potrzebie tworzenia widzeń"). Stefan Themerson pisał w trzech językach: po polsku, francusku i angielsku (niektóre z książek posiadają trzy odrębne wersje). Jego książki przetłumaczone zostały na siedem języków i posiadają liczne wydania na całym świecie. Ostatnio z powodzeniem zostały wznowione także w Polsce w nowej serii przez wydawnictwo Iskry. Stefan Themerson jest też autorem libretta i muzyki do opery semantycznej "Św. Franciszek i Wilk z Gubbio" wystawionej przez Teatr Wybrzeże w Sopocie. Podstawowe obszary zainteresowań obecne w twórczości literackiej i plastycznej Themersonów to etyka i język. Główne przesłanie etyczne, któremu pozostali wierni przez całe życie to "nie ma celów wyższych ponad przyzwoitość środków". Themersonowie przeciwstawiają się klasyfikacjom, przyklejaniu etykiet, ich wszechstronna twórczość skutecznie się im wymyka. (oprac. na podst. tekstu Małgorzaty Sady)

Wyspa Themersonów
"(...) W latach 30. posługując się prostą aparaturą i zorganizowanym we własnym mieszkaniu zapleczem technicznym, nakręcili Themersonowie kilka filmów eksperymentalnych, które do dziś mają swoje miejsce w historii awangardowego kina europejskiego obok dokonań takich twórców, jak Hans Richter, Man Ray, Fernard Léger czy Luis Bunuel. Były to kolejno: "Apteka", "Europa", "Drobiazg melodyjny", "Zwarcie" oraz "Przygoda człowieka poczciwego". Dwa pierwsze, oparte na technice uruchomienia fotogramów, wyświetlane były wyłącznie na pokazach specjalnych, wywołując kontrowersyjne reakcje widzów i krytyki. Filmy te Themersonowie tworzyli za pomocą skonstruowanego przez siebie urządzenia pozwalającego na fotografowanie przedmiotów klatka po klatce. Metoda ta była rozwinięciem zabiegów stosowanych w fotogramach i pierwszych filmach surrealistycznych Mana Raya. Pomysł zrealizowanej w roku 1932 "Europy" narodził się pod wpływem lektury futurystycznego poematu Anatola Sterna, wydanego w roku 1929 w opracowaniu graficznym Mieczysława Szczuki i Teresy Żarnowerówny. Film ten miał być wizualnym ekwiwalentem przedstawionej w utworze Sterna katastroficznej wizji Europy zmierzającej ku własnej zagładzie. Do dziś zachowały się pojedyncze kadry, a także zrekonstruowany przez Piotra Zarębskiego film "Europa II". Podobnie rekonstrukcji, przez amerykańskiego artystę Bruce'a Czeczewskiego, doczekał się zaginiony film "Apteka". "Drobiazg melodyjny" i "Zwarcie" miały charakter reklamówek wyświetlanych jako dodatki podczas pokazów filmów fabularnych, a ich wysoki poziom artystyczny sprawił, że niektórzy krytycy poświęcali im w swoich wypowiedziach więcej uwagi aniżeli filmom właściwym. Do dziś filmy te są prezentowane na przeglądach kina awangardowego na całym świecie. Muzykę do filmów Themersonów pisali m.in. Witold Lutosławski i Stefan Kisielewski. W roku 1937 powstaje tak zwana "humoreska irracjonalna" pt. "Przygoda człowieka poczciwego (nie będzie dziury w niebie jeżeli pójdziesz tyłem)". Właśnie ten film, oglądany podczas studiów w Łódzkiej Szkole Filmowej zainspirował Romana Polańskiego do stworzenia etiudy "Dwaj ludzie z szafą". W napisanym po latach komentarzu Stefan Themerson tak precyzuje wymowę swojego dzieła: Człowiek poczciwy nie filozofuje na temat cywilizacji. Chce po prostu dwóch tygodni urlopu na Parnasie. (...) Aby dostać się tam, musi popełnić akt, który wydawać się będzie aktem irracjonalnym tym racjonalistom, którzy myślą, że zawsze mają rację. Musi wyłamać się ze swego środowiska. Musi wstać od codziennego biurka i... pójść tyłem, z szafą, z lustrem. Do lasu. I odfrunąć. Na dach. Na chwilę. Zobaczyć świat z innego punktu widzenia. Autorzy tego filmu także całe życie próbowali chodzić tyłem, ale naprzód. I wolę to od chodzenia całą parą przodem, ale wstecz. (...) Chodzenie tyłem ma zawsze i wszędzie swoich przeciwników. Człowiekowi poczciwemu najdokuczliwszy był ów małoduszny, tchórzliwy, zazdrosny tyran, który panował tak komicznie dumnie i tak tragicznie, absolutnie, w ciasnych sercach tych, co uwierzyli, że tylko świat jest możliwy, jaki widzą przez wąskie szpary swoich doktryn, że ich poglądy są Ustalonym Porządkiem Rzeczy, że i Porządek ten się rozpęknie, że będzie Dziura w Niebie, jeżeli się Człowiekowi Poczciwemu pozwoli pójść na niezorganizowaną przez żadne Biuro Podróży podróż tyłem, do lasu, na dach. W czasie wojny Themersonowie zrealizowali antywojenny film "Calling Mr Smith" oraz badający zależności dźwięku i obrazu "The Eye and the Ear". (oprac. na podstawie "Stefan Themerson - dwujęzyczność i literatura" Ewy Kraskowskiej, Ossolineum, 1989)

Archiwum Themersonów w Katowicach: themersons.us.edu.pl/index.html
Archiwum Themersonów w Londynie: www.themersonarchive.com

Centrum Kultury Zamek, ul. Święty Marcin 80/82, 61-809 Poznań
Kontakt: www.zamek.poznan.pl


Wystawy aktualne | Archiwum wystaw 2003-2012

redakcja|nota prawna
© 2003-2024 sztuka.net   Wszelkie prawa zastrzeżone.