 |
|
W historycznym centrum Warszawy, na skwerze Hoovera na Krakowskim Przedmieściu, w październikowy dzień 1922 r. odsłonięto pomnik, który miał przypominać przyszłym pokoleniom Polaków, wkład Stanów Zjednoczonych Ameryki i jej obywatela - Herberta Hoovera w odradzanie się życia w niepodległym państwie polskim. Dzisiaj, w wyniku działań II wojny światowej i polityki władz komunistycznych, po pomniku nie pozostał żaden ślad, zaś postać Hoovera upamiętniona tablicą, stojącą obecnie na skwerze jego imienia, niewielu Polakom kojarzy się z historią gospodarczą i polityczną Polski po 1918 r. Wystawa przygotowana przez Instytut Hoovera przy Uniwersytecie Stanforda w USA, w 130. rocznicę urodzin i 40. rocznicę śmierci Hoovera, przypomina Polakom i wielu zagranicznym turystom postać o ogromnych zasługach dla Polski, człowieka o niezwykłym humanitaryzmie, zarazem jednego z wybitniejszych amerykańskich polityków. Herbert Clark Hoover (1874-1964), ceniony ekspert górniczy, międzynarodowy doradca wielu spółek wydobywczych na całym świecie, jeden z bardziej znanych amerykańskich polityków w międzywojennej Europie, sekretarz do spraw handlu, wreszcie prezydent USA, pochodził z biednej rodziny wiejskiego kowala ze stanu Iowa. Wcześnie osierocony, poznał smak biedy i samotności. Jednak dzięki ciężkiej pracy i uporowi w zdobywaniu wykształcenia, wspierany głęboką wiarą, piął się niezwykle szybko po szczeblach kariery zawodowej i politycznej, by wreszcie w 1929 r. osiągnąć najwyższe stanowisko w państwie - fotel Prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki, który zajmował do roku 1933. Zdobytą pozycję zawodową i polityczną, często także swój majątek, Hoover wykorzystywał dla najszczytniejszych celów - ratowania milionów ludzi od głodu panującego w Europie po I i II wojnie światowej. Na swojej drodze spotykał wielu ludzi, którzy mając wpływ na bieg historii, wspierali go w tej misji. Należał do nich Ignacy J. Paderewski, światowej sławy pianista i kompozytor, ideowy przywódca Polonii Amerykańskiej, premier Rządu Polskiego w 1919 r., z którym Hoovera łączyła wieloletnia przyjaźń oraz współpraca na rzecz odrodzenia państwa polskiego i jego odbudowy z wojennych zniszczeń.
Wybuch I wojny światowej zastał Hoovera w Europie. W obliczu ogromu zniszczeń, głodu, nędzy i epidemii zagrażających mieszkańcom Starego Kontynentu, Hoover podjął z wielkim rozmachem i na szeroką skalę akcję pomocy. Początkowo na własną rękę, następnie na polecenie prezydenta Wilsona, obejmując funkcję szefa Amerykańskiej Administracji Pomocy, przystąpił do zorganizowania jednej z największych w historii akcji humanitarnej. W tym celu rozwinął na terenie USA szeroką kampanię propagandowo-informacyjną, w której odwołał się do swych rodaków o poczynienie oszczędności w gospodarstwach domowych dla zebrania żywności niezbędnej do ocalenia od śmierci głodowej milionów ludzi w Europie. Zasługą Hoovera było również zorganizowanie sprawnego aparatu do dystrybucji zgromadzonych towarów: żywności, odzieży, lekarstw i surowców. Taktykę i skalę jego działań w tym zakresie można porównać jedynie do organizacji armii, z tym zastrzeżeniem, że Hoover stał na czele armii, likwidującej destruktywne działania wojny. Niewątpliwie podstawową inspiracją postępowania Hoovera była religia. Był kwakrem, którego obowiązkiem było przeciwstawianie się przemocy, zapobieganie wojnie, a także wspomaganie tych, którzy padli jej ofiarą. Jednocześnie jako wytrawny polityk, dostrzegał w tym rację stanu swojej ojczyzny. Jednym z głównych kierunków działań Hoovera była Polska, której trudna sytuacja gospodarcza oraz głód, panujący szczególnie na jej wschodnich terenach i ciężki los tysięcy osieroconych dzieci głęboko go poruszyły. Hoover pomagał Polsce podczas wojny, przed powstaniem niepodległego państwa, zaś wraz z ogłoszeniem pokoju w 1918 r., "wkroczył do Polski ze swoją armią". Wkrótce, w wyniku jego akcji, do Polski napłynęły tysiące ton żywności, odzieży i lekarstw; dostarczono też surowce i środki transportu, niezbędne do uruchomienia zrujnowanej gospodarki, a także zorganizowano niezwykle sprawny aparat do dystrybucji zgromadzonych towarów. Tylko w lutym 1919 r. rozładowano w Gdańsku 16 tysięcy wagonów towarowych i 550 barek rzecznych. Szczególną troską Hoover otoczył dzieci, zwłaszcza osierocone Akcją dożywiania, prowadzoną w licznych punktach zorganizowanych przez ludzi Hoovera i współpracujących z nimi członków Polsko-Amerykańskiego Komitetu Pomocy Dzieciom, objęto setki tysięcy dzieci. W maju 1920 r. hooverowska akcja obejmowała 300 tysięcy dzieci z najuboższych rodzin. Jak donosiła w 1921 r. prasa, dzieciom polskim podano w sumie 550 milionów posiłków.
Działalność Hoovera na rzecz Polski nie ograniczała się tylko do humanitarnych dostaw. Był on tez inicjatorem powołania w Polsce amerykańskich komisji zajmujących się doradztwem finansowym i gospodarczym, szczególnie w zakresie transportu i górnictwa, wspierających odbudowę życia ekonomiczno-gospodarczego odradzającego się państwa polskiego. Tragiczne wydarzenia II wojny światowej ponownie skłoniły Hoovera do przyjścia Polsce z pomocą.. Organizował ją zarówno w trakcie działań wojennych, jak i po ich zakończeniu. Już w maju 1945 r., prezydent Truman, odwołując się do wcześniejszych doświadczeń Hoovera, powołał go do służby publicznej w celu określenia potrzeb żywnościowych Europy. W marcu 1946 r. Hoover wędrował po zgliszczach unicestwionej Warszawy, odwiedzając sierocińce, szpitale i szkoły. Mimo że informacja o jego pobycie nie została podana do publicznej wiadomości, rozpoznawano go wszędzie. Rezultatem tej wizyty był raport Hoovera, który m.in. posłużył do zorganizowania pomocy żywnościowej dla Polski, trwającej przez następnych wiele lat. W efekcie, do najbardziej potrzebujących trafiło miliony ton żywności ze znanym każdemu Polakowi, nawet w najodleglejszym zakątku kraju, napisem UNRRA - znakiem Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy. Prezentowane na wystawie obiekty - fotografie, dokumenty archiwalne, materiały prasowe i pamiątki, pochodzą przede wszystkim ze zbiorów amerykańkich, z kolekcji Hoover Institution Archives w Palo Alto, Herbert Hoover Presidential Library w West Branch, State Historical Society of Iowa, a także - dzięki współpracy z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych - z zasobów archiwów polskich, głównie Archiwum Akt Nowych.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż większość prezentowanych obiektów pokazywana jest w Polsce po raz pierwszy. Wśród ponad 200 zgromadzonych eksponatów przeważają fotografie, obrazujące drogę życiową Hoovera oraz jego działalność na rzecz pomocy Polsce i jej mieszkańców po I i II wojnie światowej, a także wkład USA w odbudowę kraju. Ilustracje te są także świadectwem ogromnych zniszczeń Polski i potrzeb tragicznie doświadczonej ludności. Rozmiary i kierunki akcji Hoovera dokumentują m.in. zdjęcia dostaw żywności, odzieży i surowców, punktów dystrybucji zgromadzonych towarów, jadłodajni, szkół oraz wspomaganych przez niego sierocińców. Eksponowane dokumenty przedstawiają różne aspekty pomocy amerykańskiej - nawiązywanie kontaktów politycznych i gospodarczych, powstawanie komitetów pomocy, w tym działającego z wielkim rozmachem Polsko-Amerykańskiego Komitetu Pomocy Dzieciom, a także pokazują rozmiar i kierunki tych przedsięwzięć. Polskiego odbiorcę wystawy mogą szczególnie zainteresować archiwalia dotyczące współpracy Hoovera z Ignacym J. Paderewskim, a także materiały będące świadectwem wdzięczności Polaków dla bohatera wystawy (dyplomy honorowe, laurki, podziękowania). Uwagę zwiedzających z pewnością zwróci fotografia wspomnianej rzeźby Wdzięczności dla Stanów Zjednoczonych, dłuta Xawerego Dunikowskiego, powiększona do wymiarów pomika oraz księga wpisów "wszystkich stanów Rzeczypospolitej Polskiej", dar dla Hoovera od narodu polskiego, będąca podziękowaniem za otrzymaną pomoc. Eksponowany album jest jednocześnie wspaniałym przykładem polskiej sztuki bibliofilskiej początku ubiegłego stulecia. Osobno pokazane są poszczególne karty księgi, ilustrowane niekiedy przez wybitnych polskich artystów. Niewątpliwą atrakcją wystawy będzie projekcja filmu video, opracowanego na podstawie autentycznych materiałów filmowych z trzech wizyt Hoovera w Polsce oraz działalności Amerykańskiej Administracji Pomocy i UNRRA. Ekspozycji towarzyszą folder i publikacja książkowa przygotowane przez Instytut Hoovera Przewidziano też zorganizowanie w trakcie trwania wystawy trzech wykładów związanych z eksponowaną tematyką. Nazwiska autorów i tematy podane będą w terminie późniejszym. Dzięki prezentowanej wystawie Herbert Hoover powraca do odbudowanego Zamku Królewskiego w Warszawie, w którym dwukrotnie podejmowany był przez najwyższych polskich dostojników państwowych - w roku 1919 i 1938, a przed którego ruinami stanął w roku 1946.
Wystawa przygotowana i finansowana przez Instytut Hoovera przy Uniwersytecie Stanforda - Hoover Institution on War, Revolution and Peace at Stanford University.
Biblioteka Stanisławowska Zamku Królewskiego w Warszawie. Zamek Królewski, Plac Zamkowy 4, 00-277 Warszawa
Kontakt: www.zamek-krolewski.art.pl |