 |
|
Francisco Goya y Lucientes (1746-1828), hiszpański malarz i grafik uważany jest powszechnie za najważniejszego twórcę schyłku XVIII i początku XIX wieku. Urodził się w Fuendetodos, aragońskiej wiosce niedaleko Saragossy. Kształcił się w Madrycie u Francisco Bayeu, którego później został szwagrem, wstępując tym samym do rodziny znanej i wpływowej wśród elit kulturalnych. W 1775 roku rozpoczął współpracę z królewską manufakturą tkanin, dla której wykonał ponad 60 projektów gobelinów, zdobiących królewskie pałace. W 1780 roku został członkiem Akademii Sztuk Pięknych San Fernando. Od roku 1786 był malarzem królewskim kolejnych panujących, ale sympatyzował z kręgami postępowych liberałów, głoszących idee Oświecenia. Największą sławę, pieniądze i uznanie przyniosły mu liczne portrety, w których uwidocznił się wyraźny wpływ Velazqueza i współczesnych portrecistów angielskich. Ciężka choroba przebyta w 1793 roku i utrata słuchu w jej następstwie, odsunęły go od świata i wpłynęły na fantastyczno-demoniczną tematykę późniejszych dzieł. Obok wykonywania zamówień tworzyć zaczął albumy rysunków, co zaowocowało najbardziej znanym cyklem graficznym Kaprysy. Dramatyczne wypadki współczesne - kampanię hiszpańską Napoleona i powstanie ludowe komentował Goya w drugim cyklu graficznym Okropności wojny i w obrazach olejnych. Ostatnie lata życia 1824 - 1828 spędził we Francji w Bordeaux, gdzie po restauracji w Hiszpanii dynastii Burbonów, schroniła się spora grupa hiszpańskich liberałów. Pozostawił bogaty i różnorodny dorobek artystyczny, pośród którego wielkie znaczenie mają jego dzieła graficzne. Cztery wielkie cykle, z których dwa prezentowane są na wystawie, należą obok rycin Dürera i Rembrandta do największych osiągnięć w historii grafiki europejskiej i zainspirowały wiele współczesnych prądów artystycznych. Kaprysy, to najwcześniejsza i do dzisiaj wywołująca wiele sprzecznych interpretacji seria osiemdziesięciu rycin, która ukazała się jeszcze za życia artysty w 1799 roku. Stanowi ona, przenikniętą duchem oświeceniowego racjonalizmu, satyrę na ustrój społeczny i polityczny Hiszpanii. Zamiarem artysty - według jego własnych słów - było napiętnowanie ludzkiej głupoty, zdegenerowanej moralności, obyczajowych dewiacji, zachłanności i rozwiązłości kleru, okrucieństwa rządzących. Poszczególne ryciny postrzegane też są jako "senne koszmary" - twory, nękanej chorobą podświadomości artysty. Te właśnie obrazy, jakby z pogranicza snu i jawy, grozy i groteski, najbardziej przemawiały do wyobraźni romantycznego pokolenia odbiorców jego sztuki.
Przysłowia - Szaleństwa, seria osiemnastu rycin powstała prawdopodobnie w latach 1815-1816, znana jest jako cykl obrazujący "szaleństwa ludzkie". Część przedstawień próbowano początkowo związać z konkretnymi hiszpańskimi porzekadłami - stąd pierwotny tytuł "Przysłowia". Prace nad rycinami ukończył artysta zapewne przed wyjazdem do Francji w 1824 roku, ale wydane zostały dopiero w kilkadziesiąt lat po jego śmierci, w roku 1864. Powstanie grafik łączono z ciężką chorobą, jaką Goya przeszedł w 1819 roku, kiedy był bliski śmierci. W tym czasie jego oficjalna działalność jako malarza nadwornego uległa znacznemu ograniczeniu. Artysta nabył posiadłość pod Madrytem wraz z domem zwanym przez okolicznych mieszkańców Quinta del Sordo (Dom Głuchego). Złamany chorobą, odcięty od świata, skazany na własne myśli i wizje, pokrywał ściany domu niezwykłymi malowidłami o tematyce fantastycznej i symbolicznej. Tu także pracował nad rycinami do cyklu Przysłowia - Szaleństwa, które były wyrazem jego lęków z tego okresu, niepokojów i wyobrażeń, a także nowatorskim przetworzeniem pewnych motywów, które pojawiły się już w Kaprysach.
Ten cykl jest dziełem najbardziej tajemniczym. Niedopowiedziane sceny, utrzymane w konwencji snu, nasuwające skojarzenia z kukłami, teatrem marionetek czy obrazami z latarni magicznej, stwarzają niesamowity nastrój i wymykają się jednoznacznej interpretacji.
Lucyna Lencznarowicz
Wszystkie grafiki składające się na dwa cykle (łącznie 98 prac) pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.
Sala Marmurowa, Centrum Kultury Zamek, ul. Święty Marcin 80/82, 61-809 Poznań
Kontakt: www.zamek.poznan.pl |