 |
|
Jan Bułhak (1876-1950) - fotografik, teoretyk sztuki, pedagog, organizator życia fotograficznego w Polsce należy do grona najwybitniejszych artystów XX wieku. Jego droga twórcza wiodła od rodzinnego dworu w Peresiece pod Mińskiem Litewskim, gdzie w 1905 zajął się fotografowaniem, przez Wilno, w którym mieszkał i pracował od 1912 do 1944, po Warszawę, dokąd przybył w lipcu 1945. Fotografował na terenie całej Polski tworząc przed wybuchem II wojny światowej wielotysięczną serię Polska w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka, a po zakończeniu wojny realizował nowy "zbiór krajoznawczy" Polska w fotogramach Jana Bułhaka i Syna.
Ten najwybitniejszy polski piktorialista zadebiutował w 1908, już w 1910 jego fotografie publikowało berlińskie pismo "Photographische Mitteilungen", a w 1911 został nagrodzony na międzynarodowych konkursach fotograficznych w Brukseli i Antwerpii. Najwcześniejsze obrazy fotograficzne Bułhaka to nastrojowe krajobrazy z okolic Mińska i Nowogródka, romantyczne studia postaci kobiet w pejzażu, widoki dworów rodziny i przyjaciół, a wśród nich Bohdanowa należącego do Ferdynanda Ruszczyca (1870-1936). Przyjaźń Bułhaka z Ruszczycem, a nade wszystko intelektualne wsparcie malarza, stanowiło dla fotografika, obok inspiracji estetycznymi teoriami Francuza E. J. Constant´a Puyo (1857-1933), fundament jego artystycznej pracy.
W 1912 Jan Bułhak rozpoczął fotografowanie dla Zarządu Miasta Wilna tworząc bezcenny portret architektury, urbanistyki i przyrody tego niezwykłego miejsca. W fotograficznych obrazach potrafił oddać urodę i niepowtarzalny klimat Wilna, wynikający z geograficznego położenia oraz wielokulturowości miasta. W Polsce odrodzonej po zakończeniu I wojny światowej, w ramach zbioru zdjęć fotograficznych z całej Polski obok cyklu Wilno i Okolice Wilna powstały także serie: Warszawa, Kraków, Lwów, Lublin, Poznań, Pomorze, Polski Bałtyk i Gdańsk. Wśród fotografii zabytków architektury zawsze znajdowało się miejsce dla pejzażu z przydrożnym krzyżem, kapliczką lub młynem, dla studiów kwiatów i chmur.
Jan Bułhak był także portrecistą oraz fotoreporterem. Na pograniczu tych dwóch gatunków sytuuje się seria Wileńskie kuchnie ludowe, pełna wyrazistych portretów dzieci, kobiet i starców fotografowanych w trudnym dla ludności Wilna wojennym roku 1915. Fotografik pozostawił cenne dokumentacje takich wydarzeń jak: otwarcie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w 1919, konserwacja obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej w 1927 czy odkrycie grobów królewskich w krypcie katedry wileńskiej 21 września 1931. Wiele z tych zdjęć znalazło się w prasie ilustrowanej, w przewodnikach, książkach i na pocztówkach, gdyż Bułhak chętnie współpracował z wydawcami w celu upowszechniania fotograficznego obrazu Polski. Temu przesłaniu służyła propagowana przez artystę idea fotografii ojczystej, której celem miało być zobrazowanie narodowego dziedzictwa kulturowego przez połączenie w obrazie fotograficznym piękna i wiedzy.
Obok aktywności twórczej, udokumentowanej spuścizną w postaci kilkunastu tysięcy zdjęć oraz udziałem w setkach wystaw krajowych i międzynarodowych, Bułhak formułował własne poglądy teoretyczne na fotografię artystyczną. Publikował je w licznych artykułach i książkach, z których najważniejszymi są Fotografika. Zarys fotografii artystycznej (1931) i Estetyka światła. Zasady fotografiki (1936), zilustrowane fotografiami autora. Artysta poświęcał się także pracy dydaktycznej oraz tworzeniu i integracji środowiska fotografików. Od 1919 kształcił młodzież w Zakładzie Fotografii Artystycznej istniejącym na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie do wybuchu wojny w 1939.
W dramatycznym roku 1920 Bułhak przebywał w Warszawie. Powstała wówczas seria fotografii stolicy kraju, która urodą i sposobem patrzenia na barokową architekturę miasta czy zapomniane zaułki przypomina wcześniejsze zdjęcia ukochanego przez artystę Wilna. W tym samym 1920 roku Muzeum Narodowe w Warszawie po raz pierwszy zakupiło od Jana Bułhaka jego fotograficzne obrazy Warszawy.
W 1927 Bułhak założył Fotoklub Wileński, w 1930 Fotoklub Polski, a w 1946 podjął wraz z Leonardem Sempolińskim działania na rzecz utworzenia Związku Fotografików Polskich (ob. Związek Polskich Artystów Fotografików) i Polskiego Towarzystwa Fotograficznego. W 1946, jako pierwszy artysta fotografik, eksponował w Muzeum Narodowym w Warszawie indywidualną wystawę zdjęć zatytułowaną Ruiny Warszawy.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się blisko tysiąc obrazów fotograficznych autorstwa Jana Bułhaka oraz cenne albumy komponowane przez artystę, który dzięki swej imponującej aktywności, wywarł największy wpływ na polską fotografię I połowy XX wieku. Jego fotografie cechuje charakterystyczna dla postawy piktorialnej staranna kompozycja zgodna z zasadami właściwymi sztukom plastycznym, harmonia światłocienia, stopniowanie planów i walorów, miękkość rysunku. Wiele mniej znanych fotografii mistrza dowodzi, że nieobce były mu także zasady nowej rzeczowości, z którą to postawą artystyczną polemizował na gruncie teorii, ale w praktyce najwyraźniej od niej nie stronił. Zasługą artysty pozostało utrwalenie znaczenia fotografiki jako dyscypliny artystycznej i wprowadzenie jej na trwałe do kultury narodowej.
Wspólpraca: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Centrum Kultury "Zamek" w Poznaniu, Lietuvos Dail's Muziejus w Wilnie, Kunstbibliothek w Berlinie.
Komisarz wystawy: Małgorzata Plater-Zyberk
Gmach Główny Muzeum Narodowego w Warszawie. Al. Jerozolimskie 3
Kontakt: www.mnw.art.pl |