 |
|
26 lutego 2007 r. Muzeum Narodowe w Warszawie otwiera wystawę zatytułowaną "Magia złota. Sztuka i symbol", na której zaprezentowanych zostanie kilkaset obiektów złotych i złoconych, obrazy i ryciny. Wykonane w okresie od 2 poł. II tys. p.n.e. po XX w., reprezentują różne kultury i regiony (Europa, Bliski i Daleki Wschód). Wystawa prezentowana będzie do 6 maja 2007 r.
O szczególnym znaczeniu złota zadecydowała jego rzadkość występowania, piękny kolor, a także właściwości fizyczne i chemiczne. Utożsamiane z pieniędzmi, bogactwem i władzą, jest także symbolem pojęć bardziej wzniosłych. Złoto w starożytności było nie tylko miernikiem wartości, ale także metalem wyjątkowym, magicznym, uważanym za metal boski - nie ulegający zniszczeniu i wiecznotrwały. Stosowano je przede wszystkim do wyrobu przedmiotów przeznaczonych dla bogów, ale także dla odbiorców świeckich, którymi byli głównie władcy a w okresie późniejszym także "zwykli" bogacze pragnący podkreślić swój status społeczny. Posągi i figurki bóstw oraz ex-wota często były pozłacane w całości lub częściowo. W Egipcie żywy bóg na ziemi, czyli faraon, upodabniał się do swych boskich przodków, promieniejąc od złotych ozdób. Egipcjanie nakładali na twarze zmarłych złote maski, aby upodobnić ich do boga zmarłych - Ozyrysa. Zwyczaj nakładania złotych masek na twarze zmarłych władców istniał także w mykeńskiej Grecji. Przedstawiciele wyższych warstw społecznych używali złotej biżuterii (pierścionki, bransolety, kolczyki, naszyjniki, wisiorki, zapinki i szpile), złotych lub pozłacanych naczyń, uzbrojenia, a także sprzętów ze złotymi elementami dekoracji.
Najstarsze wyroby złotnicze pojawiły się w basenie Morza Śródziemnego już w okresie neolitu w IV tysiącleciu p.n.e. Starożytni złotnicy stosowali różne techniki obróbki metali: kucie, odlewanie (początkowo odlewy pełne, potem "na wosk tracony"), wyciąganie, lutowanie, zgrzewanie, spawanie (zwłaszcza w przypadku dużych przedmiotów). Swoje wyroby zdobili za pomocą repusowania, puncowania, rycia, ażurowania, inkrustacji (komórkowej - cloisonné i żłobkowej - champlevé), tauszowania (dekoracja brązu złotym drucikiem), granulacji, filigranu.
Ikony i średniowieczne dzieła europejskie ukazują, jak ważną rolę odgrywało złoto w kulturze i sztuce chrześcijańskiej. Dla Bizantyjczyków było symbolem światła, które uznawane jest za obraz boskich energii. Złote tła ikon symbolizują niebo i jego światłość, podkreślając sakralną wartość ikony. Liczne odniesienia w Biblii do złota i jego symboliki, komentarze Ojców Kościoła i pisma teologów były przesłanką do szerokiego wykorzystywania kruszcu w kulcie, stając się najdogodniejszą oprawą dla wyrażania czci Najwyższemu. Zarówno w średniowieczu i jak później, złoto było najbardziej pożądanym materiałem do wyrobu naczyń liturgicznych. Przepisy kościelne nakazywały sporządzanie zwłaszcza kielichów i pater ze złota, ewentualnie ze srebra złoconego. Zalecenie wyzłacania przynajmniej wnętrz czar kielichów obowiązuje do dzisiaj.
Osobną grupę tworzy biżuteria i przedmioty dekoracyjne od XVI do XX w., ukazując różnorodne techniki, z których większość stosowana była od starożytności. Dekorowane kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi, wielorakimi odmianami emalii, prezentują zmieniające się obyczaje i mody, popularność jednych, a zarzucanie innych technik. Wartość wielu z eksponowanych zabytków wynika nie z użycia kosztownego kruszcu i kamieni, ale z umiejętności i talentu dawnych złotników. Srebrne obiekty złocone ilustrują jeszcze inne funkcje złota. Całkowicie wyzłocone były namiastką złotych naczyń, jakie kazali wykonywać możni świata dla podkreślenia pozycji i prestiżu. Ale w złotnictwie częściej stosowano częściowe złocenia, wzbogacające kolorystycznie przedmioty, przydające im świetlistości i pozwalające na większe wydobycie kontrastów powierzchni gładkich i matowych i tworzenia trójwymiarowości. Warto zwrócić uwagę także na przedmioty z wielobarwnego złota - stopów o różnych domieszkach i odmiennych ich odcieniach. Zwłaszcza rzemieślnicy XVIII w. umieli mistrzowsko je wykorzystywać. Poza złotnictwem i jubilerstwem, właściwie we wszystkich dziedzinach sztuk dekoracyjnych złoto odgrywało istotną rolę.
Prezentowane zabytki tkactwa i hafciarstwa, meblarstwa, szkła, fajansu i porcelany ukazują tę rolę, różnorodne techniki i efekty, jakie nimi osiągano. Gabinet Monet i Medali reprezentuje ponad 300 obiektów. Są to monety i medale zaliczane do najcenniejszych okazów w historii mennictwa od czasów antycznych do XX w. Prezentacje kolekcji Gabinetu otwierają monety antyczne Grecji, Rzymu i Bizancjum. Najwcześniej pojawiają się u schyłku wieku VII p.n.e. na terenach Małej Azji. Ekspozycję numizmatyczną jako część ekspozycji ogólnej poświęconej znaczeniu złota w sztuce, przygotowano w oparciu o kryteria przede wszystkim artystyczne, a nie merytoryczne. Zatem w tym wypadku układ prezentacji monet i medali narzuciła tematyka i stylistyka. W mennictwie antycznym nie można było pominąć wizerunków bóstw występujących tak często na monetach, w mennictwie bizantyjskim ukazano studium portretu Chrystusa. W numizmatyce nowożytnej interesującą grupę zarówno w monetach jak i medalach stanowią portrety męskie i kobiece. Także zwrócono uwagę na monety z wizerunkami świętych. Herby tak często umieszczane na monetach także wyznaczyły nową grupę w tej ekspozycji. Zespół obiektów z panoramami miast zachwyca walorami malarskimi.
Egzemplarze numizmatyczne w oprawach kwalifikują je do przedmiotów sztuki jubilerskiej i nadają im nową rangę artystyczną, dzięki czemu zmianie ulega ich funkcja użytkowa. Taki scenariusz umożliwił wydobycie i podkreślenie walorów estetycznych w obiektach numizmatycznych. Stosunek do złota był w różnych kulturach odmienny; Chińczycy bardziej cenili nefryt, a w Tybecie zakaz "ranienia ziemi" sprawił, że do złocenia wizerunków bogów wykorzystywano tylko złoty piasek i samorodki. Obok przedmiotów złotych, użytkowych i dekoracyjnych, zespołu monet i medali, na wystawie zaprezentowane zostaną zabytki o przeznaczeniu świeckim i sakralnym, złocone różnymi technikami i dekorowane złotem zarówno dla celów dekoracyjnych, symbolicznych jak i użytkowych. Uzupełnieniem ekspozycji będą obrazy, rysunki i grafika ilustrujące mity związane ze złotem, ukazujące złote obiekty i biżuterię.
Część wystawy obejmująca orientalia ze zbiorów Muzeum prezentuje wybrane zabytki z kolekcji sztuki chińskiej, japońskiej, muzułmańskiej, buddyjskiej i hinduskiej, ukazujące charakterystyczne dla tych kultur aspekty występowania złota, zarówno w odniesieniu do życia religijnego, jak i świeckiego. W Chinach złoto traktowano niemal na równi z innymi metalami. Dużo ważniejszą rolę odgrywał tam nefryt - półszlachetny kamień, z którego od neolitu wyrabiano ozdoby, przedmioty kultowe i użytkowe. Złoto ceniono przede wszystkim ze względu na walory dekoracyjne. Mimo jego obecności w wielu gałęziach rzemiosła artystycznego, w Chinach nigdy nie rozwinął się prawdziwy kult złota. W japońskiej sztuce buddyjskiej złoto miało znaczenie symboliczne - powleczone złotem posągi buddów i bodhisattwów unaoczniały wiernym doskonałość duchową boskich istot. W sztuce świeckiej ceniono walory dekoracyjne tego kruszcu; najrozmaitsze techniki zdobienia złotem wypracowano przy dekorowaniu wyrobów rzemiosła artystycznego z metalu, laki, kości słoniowej, emalii, porcelany. Muzułmanom religia zabrania gromadzenia złota i srebra oraz używania naczyń z nich wykonanych. Dopuszcza jedynie noszenie ozdób przez kobiety. Jednak upodobanie do połysku, jakie od wieków żywią mieszkańcy krajów islamu, przyczyniło się do umiarkowanego, lecz powszechnego stosowania złota we wszystkich dziedzinach sztuk użytkowych oraz do spreparowania jego substytutów (mosiądz, tombak, lustr). W kulturze i sztuce buddyjskiej oraz hinduskiej złoto pełniło złożoną funkcję symboliczną. W świecie buddyzmu najszlachetniejszy z metali uważany był za szczególnie wartościowa ofiarę, która przynosiła zasługę religijną zarówno darczyńcom, twórcom i wszystkim, którzy obcowali z dziełem sztuki.
Wystawie towarzyszy pokaz insygniów koronacyjnych króla Augusta III i Marii Józefy.
Gmach Główny Muzeum Narodowego w Warszawie, Al. Jerozolimskie 3
Kontakt: www.mnw.art.pl |