W 2008 roku, dokładnie po osiemdziesięciu latach istnienia, zburzone zostały baseny Legii w Warszawie. W związku z budową nowego stadionu piłkarskiego przy ulicy Łazienkowskiej, tereny basenów musiały ustąpić miejsca zapleczu budowy a w ich miejsce planowany jest parking dla publiczności. Mimo zburzenia dwóch niecek basenów oraz pawilonu socjalno-usługowego z przełomu lat 60/70 XX wieku, nadal zachowany stoi oryginalny budynek szatni i wieża skoków do wody z 1928 roku. Służby prasowe Klubu Sportowego Legia informują, że obiekty te zostaną zachowane i wkomponowane w nowopowstający kompleks sportowy.

Obiekty sportowe Legii powstawały na gruntach miejskich od końca lat 20. XX wieku. Do 1926 roku, tereny te były jeszcze nieużytkami i wysypiskiem śmieci. Wojskowy Klub Sportowy Legia wydzierżawił je od miasta i od 1927 roku, na obszarze ok. 16 hektarów, prowadził inwestycje zmierzające do budowy stadionu piłkarsko - lekkoatletycznego, zespołu kortów tenisowych, toru kolarskiego oraz pływalni otwartej. W krótkim czasie, powstał tu najważniejszy ośrodek sportu, zlokalizowany praktycznie w centrum Warszawy.

Najwcześniej, bo już w 1928 roku oddano do użytku obiekty pływackie. Nazywane oficjalnie kąpieliskiem na Stadionie D.O.K.I. miały mieć pierwotnie bardziej rozbudowaną formę. W programie prac Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego przewidziano w tym miejscu wzniesienie pływalni sportowej, basenu dla niepływających i brodzika dla dzieci „wraz z koniecznemi budynkami i urządzeniami dla kąpiących się i widzów w połaczeniu z boiskami i plażami dla kąpieli powietrznych”. Ostatecznie udało się zrealizować jedynie pływalnię i pawilon szatni.

Dziesięciotorowa niecka basenu wykonana została z żelbetonu i miała kształt prostokąta o wymiarach 25x50 metrów (obiekt spełniający kryteria olimpijskie). Jej głębokość w płytkiej części wynosiła 125 cm, zaś w głębokiej (przed wieżą) 450 cm słupa wody, z możliwością podniesienia poziomu wody do głębokości 500 cm. Z uwagi na problemy gruntowe, niecka basenu podzielona została szwami dylatacyjnymi na osobne partie tak, że ściany i dno tworzyły konstrukcyjnie oddzielne zespoły. Pierwotnie otynkowana, w przyszłości miała zostać wyłożona płytkami porcelanowymi. Co ciekawe, z góry założono, że w okresie zimowym woda z basenu nie będzie wypompowywana, co miało uchronić konstrukcję betonową przed szkodliwym wpływem niskich temperatur. Aby zapobiec destrukcyjnemu wpływu mrozów na ściany niecki, nadano im na poziomie zamarzania wody pochyły kształt, co miało umożliwić bezkolizyjne podnoszenie się rozszerzającej swą objetość tafli lodu. Wodę do basenu dostarczano z wodociągów miejskich. Odprowadzana była do tejże kanalizacji. W przyszłości planowano czerpanie wody z własnej studni. Codzienne ubytki (ok. 10%) uzupełniane były na bieżąco, co przy braku urządzeń filtrujących powodowało całkowitą wymianę wody w basenie w ciągu 10 dni. Za utrzymywanie wody w należytej czystości odpowiedzialne miały być wpuszczone do basenu ryby – karasie i złote rybki. Wejście do basenu miało być możliwe wyłącznie „po przyjęciu ciepłego tuszu i umyciu nóg”. W tym celu na terenie wokół niecki zainstalowano natryski i brodziki, mające maksymalnie zminimalizować zanieczyszczenie wody. Basen nie był ogrzewany ale przewidziano w tym celu odpowiednie pomieszczenia dla instalacji w piwnicach budynku szatni. Wzdłuż wschodniej części basenu wzniesiono trybuny w konstrukcji ziemnej dla około 1200 widzów.

Oryginalnie zaprojektowana wieża do skoków zbudowana została na trzech słupach i posiada platformy na poziomach 1 i 3 m (trampoliny) oraz 5 m, 6,65 m, 8,35 m, 10 m (odskocznie nieruchome). Zbudowano ją przy użyciu szybkowiążącego cementu glinowego, co miało ponoć umożliwić wykonanie prób obciążeniowych konstrukcji już po upływie 36 godzin od zakończenia betonowania.

Piętrowy, wykonany w konstrukcji żelazobetonowej budynek szatni mieścił kasę, natryski, kabiny masażu i toalety. Na parterze przewidziano kabiny dla publiczności ze zbiorową szatnią, na piętrze zaś, szatnie klubowe, wyposażone w osobiste szafki na ubrania. Dach budynku przystosowany został do pełnienia funkcji tarasu-solarium, choć mógł spełniać również funkcję dodatkowej widowni dla rozgrywanych poniżej zawodów pływackich.

Kompleks pływacki W.K.S. Legia w Warszawie otwarto w dniu 14 listopada 1928 roku. Generalnym projektantem był znakomity architekt warszawski, Aleksander Kodelski. Współprojektantem wieży do skoków był inż. Romuald Raksimowicz. Z ramienia Departamentu Budownictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych, budową kierował M. Dudryk, równoćześnie kierownik budowy Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego na Bielanach.

Podobnie jak cała Warszawa, również tereny KS Legia padły ofiarą zniszczeń II wojny światowej. Basen i budynek szatni zostały poważnie uszkodzone. Stosunkowo szybko udało się przywrócić je do dawnej świetności i już w 1946 roku odbywały się "na Legii" zawody pływackie. Poważniejszej rozbudowy, kompleks doczekał się w połowie lat 50. XX wieku. Z okazji organizowanego w 1955 roku Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie, zdecydowano pilnie o wybudowaniu drugiej niecki, tzw. festiwalowej. O jej zaprojektowanie poproszono zespół pracowni "Stadion" (pod kierownictwem Jerzego Hryniewieckiego). Projekt i budowa przebiegały w ekspresowym tempie. Równo z oddaniem do użytku Stadionu Dziesięciolecia, gotowa była również druga, mierząca 50x20 metrów niecka basenu Legii. Pomysłodawcą jej charakterystycznego ukształtowania (lekko zaookrąglone dłuższe boki) był Jerzy Główczewski, młody architekt z pracowni projektującej stadion na Pradze. Wykorzystano tu jego wcześniejszy, studencki jeszcze projekt basenu sportowego, przystosowanego do rozgrywania meczów piłki wodnej (obłe boki pozwalały na lepsze rozpraszanie fal w basenie). W 1967 roku, zachodnia ściana budynku szatni z 1928 roku, ozdobiona została abstrakcyjną mozaiką z płytek ceramicznych i otoczaków autorstwa Hanny i Gabriela Rechowiczów. Dodatkowy element kompozycyjny stanowiła reklama PZU.

Rozbudowa terenów sportowych Legii była tematem kilku konkursów architektonicznych w latach 60. i 70. XX wieku, rozpisywanych przez wojsko i Stowarzyszenie Architektów Rzeczypospolitej (SARP). Mimo ciekawych koncepcji, wielu wariantów zagospodarowania wolnych terenów przy ulicy Łazienkowskiej, nie udało się żadnej z nich zrealizować. W 1968 roku zespół architektów pod kierownictwem prof. Jerzego Hryniewieckiego (Zbigniew Bobrowski, Jacek Cybis, Maciej Kysiak, Jacek Mazur, Anna Smolikowska-Małachowska, Zygmunt Szparkowski, Duszan Poniż) opracował "Studium rozbudowy i zagospodarowania terenów WKS Legia w Warszawie", przewidujący m.in. budowę hali sportowo-widowiskowej dla 5000 widzów z zapleczem treningowym, socjalnym i administracyjnym, zespołu krytych pływalni, lekkiego przekrycia basenu z 1955 roku, zespołu budynków szkoleniowych, biurowo-administracyjnych i hotelowych oraz wykorzystanie i przystosowanie bieżni centralnej stadionu Legii na zimowy tor jazdy szybkiej na łyżwach. Ostatecznie, jedyną zrealizowaną modyfikacją kompleksu basenów było wzniesienie w początkach lat 70. nad drugą niecką, krytej hali z przylegającym do niej budynkiem socjalno-usługowym (projekt zatwierdzony w lutym 1969 roku). Budynek ten mieścił m.in. szatnie zawodników, pokoje kierownictwa i trenerskie, gabinet lekarski oraz kawiarnię i zeplecze techniczne. Projektantem obu obiektów był architekt płk. Wł. Skiba z Wojskowego Biura Studiów i Projektów Lotniskowych w Warszawie.

Cóż pozostało dziś z basenów Legii? Funkcjonowały do początku lat 90. XX wieku jako skromny zespół pływalni krytej i sezonowego basenu otwartego. Niezrozumiałym pozostaje fakt wyłączenia obu obiektów z użytkowania. Co charakterystyczne, podobny los spotkał w owym czasie także inne kąpieliska warszawskie. Od tego czasu, ulegały one systematycznej degradacji. Aktualnie prowadzone prace budowlane przy wznoszeniu nowego stadionu Legii zmusiły inwestora do zburzenia obu niecek oraz rozdzielającego je pawilonu z początku lat 70. W sytuacji kompletnej ruiny obu basenów, działanie to nie budzi zastrzeżeń. Również "nowy" budynek socjalno-usługowy nie przedstawiał walorów, które uzasadniałyby jego zachowanie. Jedyne wartościowe obiekty basenów Legii to wieża do skoków i budynek szatni z 1928 roku. Te skromne, funkcjonalistyczne obiekty cechuje znakomita, modernistyczna architektura końca lat 20. XX wieku, będąca świadectwem wysokiej kultury materialnej owych czasów oraz umiejętności, również wysokiej klasy architekta. Obietnice inwestora, iż oba obiekty zostaną zachowane (i w domyśle odrestaurowane) należy przyjąć z aplauzem. Oby nie pozostały obietnicami bez pokrycia...

Foto i opracowanie © 2009: Paweł Giergoń
Foto archiwalne: Architektura i Budownictwo

Bibliografia:
- "Tereny sportowe w Warszawie". Architektura i Budownictwo 1929 nr 8
- "Studium rozbudowy i zagospodarowania terenów WKS Legia w Warszawie". Architektura 1968 nr 10
- "Projekt podstawowy hali pływalni WKS Legia." Archiwum Techniczne Biura Projektów ZLWL. Nr ew. 12201/4
- Główczewski Jerzy. "Optymista mimo woli". Wydawnictwo MOST. Warszawa 2004