W 1929 roku, z inicjatywy śląskiego oddziału Deutsche Werkbund, zorganizowano we Wrocławiu wystawę "Mieszkanie i miejsce pracy" (niem. Wohnung und Werkraum. Ausstellung - WUWA). Jej założeniem była prezentacja szerokiej publiczności nowoczesnych rozwiązań architektonicznych, technologii, materiałów budowlanych oraz nowego sposobu myślenia na temat społecznych aspektów architektury. Ekspozycję zaprezentowano częściowo w wybudowanej w 1913 roku Hali Stulecia oraz na terenie wzniesionego w tym celu wzorcowego osiedla, zlokalizowanego w bespośrednim sąsiedztwie terenów wystawowych i sfinansowanego przez Towarzystwo Budowy Osiedli (Siedlungsgesellschaft Breslau AG). Do prac projektowych zaproszono jedenastu architektów, dając im pełną swobodę twórczą, zaś pieczę nad całością sprawowali Adolf Rading i Heinrich Lauterbach.

Celem wzorcowego osiedla wrocławskiego było przede wszystkim przedstawienie nowych typów tanich, małych i średnich mieszkań, mających w czasach międzywojennych ogromne znaczenie społeczne. Łączyło się z tym także przedstawienie nowej formy domów i nowoczesnych technologii oraz materiałów budowlanych, które miały być sprawdzone w praktyce w trudnym, śląskim klimacie. Wszystkie wzniesione w owym czasie obiekty wraz z wnętrzami udostępniono do zwiedzania w okresie od 15 czerwca do 30 września 1929 roku, a następnie wynajęto na dwa lata wrocławskiemu Towarzystwu Budowy Osiedli w celu funkcjonalnego sprawdzenia założeń nowej architektury. Ogólny układ przestrzenny osiedla jest dziełem Adolfa Radinga i Heinricha Lauterbacha. Całość założenia była dzięki temu spójna stylistycznie, mimo że składała się z zestawu różnych budynków o indywidualnym charakterze, będących dziełami jedenastu różnych architektów. Na wystawie zaprezentowano również nowatorskie rozwiązanie otoczenia budynków (np. ogrody rekreacyjne ogólnego użytku), będące projektami architektów zieleni: Fritza Hanischa, Ericha Vergina, Paula Hatta oraz Kurta i Juliusa Schütze. W skład zespołu osiedla wchodziło także parterowe przedszkole nowego typu, zaprojektowane przez Paula Heima i Alberta Kemptera.

Wśród wzniesionych wówczas obiektów, na szczególną uwagę zasługuje dzieło Hansa Scharouna - dom o charakterze hotelowym, przeznaczony dla bezdzietnych rodzin i samotnych osób. Budynek ten, usytuowany na obszarze między dzisiejszymi ulicami: Wróblewskiego, Tramwajową, Dembowskiego, Zielonego Dębu i Kopernika, łączył część mieszkalną (lewe i prawe skrzydło) składającą się z 48 małych, dwupoziomowych mieszkań, z częścią wspólną - restauracją, holem rekreacyjnym i ogrodem na dachu. W szacie zewnętrznej budynku jak i rozplanowaniu wnętrza domu, zauważalna jest charakterystyczna dla tego okresu twórczości architekta inspiracja wzornictwem okrętowym. Jest to obiekt bardzo dynamiczny w formie, z dużymi płaszczyznami ścian, przegród szklanych i horyzontalną linią okien. Rozczłonkowanie bryły oraz zróżnicowanie wysokości ma odzwierciedlenie w programie funkcjonalnym poszczególnych części i doskonale współgra z założeniami estetycznymi mającymi upodobnić budynek do transatlantyckiego liniowca. Iluzję tę dopełnia wykorzystanie dachu lewego skrzydła budynku jako swoistego pokładu wypoczynkowego, na którym mieszkańcy mogli zażywać "kąpieli słonecznych", zaprojektowanie okrągłych otworów w elewacji i okna stylizowane na bulaje, elementy dekoracyjne dachu w formie relingów, jak również, lekko zakrzywiona, żelbetowa weranda wsparta na trzech słupach, przypominająca ostry dziób statku. Obiekt jest zaliczany również do nurtu architektury organicznej, podkreślającej płynny związek przestrzeni zewnętrznej z wewnętrzną, widoczny najlepiej na przykładzie holu rekreacyjnego w środkowym skrzydle. Reprezentacyjny charakter tego wnętrza budują duże powierzchnie okien, pozwalające na doskonałe doświetlenie z obu stron budynku. Wyposażenie holu buduje wrażenie lekkości i nowoczesnej ekstrawagancji, tak w kształcie, jak i w barwie. Zewnętrzna forma tej części budynku swym detalem najbardziej nawiązuje do stylistyki okrętowej (okrągłe okno i podwieszony daszek nadbudówki). Centralny hol doskonale organizuje komunikację obiektu, wydzielając dwie strefy mieszkalne, dostępne z wewnętrznych korytarzy, i zapraszając do restauracji w prawym skrzydle, która jest wydzielona jedynie ruchomą szklaną ścianą. Unikatowy układ funkcjonalny skrzydeł mieszkalnych pozwalał zminimalizować przestrzeń potrzebną do obsługi dwóch kondygnacji "przestronnych i wygodnych jednostek mieszkaniowych". Każdy z korytarzy umieszczony w połowie wysokości budynku doświetlają dwa rzędy wąskich okien, tworzące horyzontalne linie na elewacji budynku. Z korytarza schodzi się na przemian w dół lub wchodzi do góry do pokoi dziennych i kolejnymi schodami do sypialni umieszczonych od północnej strony.

Dom Scharouna pozostaje dziś jedną z najcenniejszych pereł architektonicznych Wrocławia. Mimo powojennej przebudowy wnętrz i adaptacji na cele hotelowe Ośrodka Szkoleń Państwowej Inspekcji Pracy, pozostaje celem pielgrzymek architektów i historyków sztuki z całego świata. Jako obiekt o unikalnej klasie architektury, wpisany został do rejestru zabytków i objęty jest urzędową ochroną konserwatorską.

Hans Scharoun (1893-1972)
Urodził się w Bremie (Niemcy), a wychowywał w portowym mieście Bremerhaven. Po ukończeniu gimnazjum w latach 1912-1915 studiował na Politechnice w Berlinie - Charlottenburgu (Technische Hochschule), gdzie nawiązał współpracę z Paulem Kruchenem, w którego prywatnym biurze stawiał pierwsze kroki w zawodzie architekta. W latach pierwszej wojny światowej pracował u boku Kruchena, architekta okręgowego w Urzędzie Planowania Miasta (Bauberatungsamt) w Gumbinnen i Insterburgu, uczestnicząc w odbudowie Prus Wschodnich. W latach 1919-1925 kierował własnym biurem w Insterburgu, realizując między innymi osiedle Kamswyken (1929-1921) zwane "Bunte Reihe" i budynek mieszkalny "Germaniagarten" przy Parkring w Insterburgu. W 1925 roku został powołany do pracy we Wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego (Breslauer Akademie für Kunst und Kunstgewerbe), kultywującej tradycje architektury Augusta Endella. Scharoun przejął w akademii artystyczne kierownictwo warsztatów, które urządził tu dwadzieścia lat wcześniej Hans Poelzig. Pracując we Wrocławiu, prowadził jednocześnie biuro architektoniczne z Paulem Kruchenem i Adolfem Radingiem w Berlinie. W 1926 roku Scharoun przystąpił do stowarzyszenia architektów "Der Ring", utworzonego jako protest przeciw działalności wieloletniego berlińskiego radcy budowlanego Ludwiga Hoffmanna. Członkami grupy "Der Ring" byli również: Hugo Häring, Mies van der Rohe, Hans Poelzig i Erich Mendelsohn. W 1927 roku na zaproszenie Miesa van der Rohe wziął udział w wystawie mieszkaniowej niemieckiego Werkbundu "Die Wohnung" w Stuttgarcie. Jego dom jednorodzinny na wzgórzu Weissenhof był jednym z najbardziej kontrowersyjnych elementów wystawy. Na wystawie Werkbundu WUWA ("Wohnung und Werkraum". Ausstellung) we Wrocławiu w 1929 roku Scharoun zaprojektował dom mieszkalny dla osób samotnych i małżeństw bezdzietnych. Twórczość Scharouna obejmującą lata 1923-1933 określa się jako zbliżoną do stylu "białego funkcjonalizmu". W latach II wojny światowej pozostawał w Niemczech. Po wojnie brał udzał w odbudowie Berlina. W 1955 roku przyczynił się do ponownego otwarcia Berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych. Lista jego realizacji obejmuje m.in. osiedle Charlottenburg-Nord w Berlinie Zachodnim (1955-1961), wieżowce Romeo i Julia w Stuttgarcie (1955-1959), Filharmonię Berlińską (1956-1963), ambasadę RFN w Brasilii (1970) oraz nową Biblioteka Narodowa w Berlinie Zachodnim (ukończoną w 1978 roku).

Foto i opracowanie © 2004: Paweł Giergoń