ARCHITEKTURA
OPORÓW - ZAMEK
Paweł Giergoń    28-11-2007

Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca Oporowa pochodzi z 1363 roku. Wymienia ona jako właściciela, Bogusława, kanonika i archidiakona gnieźnieńskiego. Wzniesienie murowanej rezydencji przypisuje się Mikołajowi (wojewodzie łęczyckiemu, zm. 1425) i Władysławowi (arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, zm. 1453) Oporowskim. Za życia Mikołaja powstała prawdopodobnie jedynie wieża zamkowa. Kontynuator dzieła ojca, Władysław wybudował orientowaną kaplicę, umieszczoną w baszcie wschodniej, na osi założenia, w miejscu wyprowadzonych już nad poziom gruntu fundamentów i murów piwnic domu mieszkalnego. Prace budowlane przy zamku trwały zapewne do lat 50. XV wieku. Zmarły w 1453 roku Władysław został pochowany w pobliskim kościele parafialnym. W wieku XVI ród Oporowskich zaczął tracić na znaczeniu a dobra rodzinne ulegały coraz większemu rozdrobnieniu wśród licznych spadkobierców dawnej fortuny. Przypuszcza się, że już w 1632 roku dobra te były w posiadaniu rodziny Tarnowskich. W czasie najazdu szwedzkiego w połowie XVII wieku nastąpiło pierwsze poważne zniszczenie zamku. Doszczętnie wypalony, odbudowywany był do końca wieku staraniem Zygmunta Tarnowskiego, który prawdopodobnie na ten cel zaciągnął pożyczkę w kwocie prawie 30.000 złotych. W tym czasie powstały polichromowane stropy w salach domu mieszkalnego i na piętrze wieży, murowany budynek przy północnej kurtynie dziedzińca oraz prostokątne założenie ogrodowe na południe od zamku. Prawdopodobnie wówczas także zmieniono profil otworów okiennych z ostrołukowych na prostokątne.

W 1725 roku Michał Stanisław Tarnowski odsprzedał Oporów, wraz z częścią dóbr, Janowi Sołłohubowi (zm. 1748) podkomorzemu gostynińskiemu. Jego syn, Józef, przeprowadził w latach 40. XVIII wieku restaurację zamku, polegającą m.in. na wzniesieniu w części bramnej piętrowego budynku, mieszczącego w przyziemiu sień z barokową klatką schodową i łączącego na piętrze pomieszczenia wieży zachodniej z komnatami domu mieszkalnego. Następstwem przebudowy tej części zamku było zniesienie istniejącego tu wcześniej mostu zwodzonego ponad fosą i zastąpienie go ziemnym nasypem z mostem stałym. W 1792 roku dobra oporowskie przeszły w posiadanie rodziny Korzeniowskich herbu Lis. Anna Korzeniowska poślubiła w 1796 roku Aleksandra Pocieja, oboźnego litewskiego. W tym czasie przeprowadzone zostały roboty remontowe, połaczone ze zmianą wystroju wnętrz na piętrze domu mieszkalnego na klasycystyczny. Wówczas zapewne zachodnia elewacja baszty udekorowana została kanelowanymi pilastrami nałożonymi na gotyckie jeszcze arkadowanie łączące kamienne kroksztyny. W 1826 roku nabywcą Oporowa została Petronela z Ossowskich Oborska, która przeprowadziła szereg prac remontowych przy zamku. Przemurowano wówczas wieżę, która z powodu grząskości gruntu częściowo zapadła się w ziemię. Słabe posadowienie murów było byc może powodem podobnych problemów domu mieszkalnego. Osiadanie od strony dziedzińca ścian tej części zabudowań potwierdzać może niewielkie obniżenie poziomu belek stropowych w dużej sali (Rycerskiej) zamku. Z remontem tym wiąże się również dostawienie dwóch szkarp narożnych (północno-wschodniej i południowo-zachodniej) oraz przesklepienie dwóch piwnic domu mieszkalnego na wzór wieży.

W latach 1834-39 majątek oporowski przeszedł w posiadanie Tomasza Orsettiego herbu Złotokłos (zm. 1851). Za jego czasów dokonano w zamku remontów i niewielkiej rozbudowy. Od strony dziedzińca pobudował Orsetti dwie przybudówki w narożach. Jedną w narożniku północno-zachodnim (na kredens) oraz w narożniku południowo-wschodnim, pomiędzy basztą mieszczącą kaplicę a południowym skrzydłem zamku (na garderobę). Przybudówka ta połączyła sypialnię domu mieszkalnego z kaplicą. W owym czasie dokonano także przebudowy otworu bramnego, ozdabiając go noegotyckim obramieniem, złożonym ze stiukowych kolumienek i wimpergowego zwieńczenia ze sterczynami. Przed bramą wzniesiono ceglany taras, wsparty na półkolistej arkadzie, zachodnia elewacja frontowa ozdobiona została balkonem a do bramy wiodły dwa, osadzone na palach mosty podjazdowe. Fosa umocniona została kamieniami polnymi a wokół zamku powstał park krajobrazowy. Bratanek Tomasza, Wilhelm Orsetti (zm. 1917) powiększył i ogrodził park, istniejącym do dziś ogrodzeniem z dekoracyjnymi bramami, na których umieszczono jego inicjały.

W 1930 roku majątek w Oporowie został nabyty na licytacji przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Warszawie i ponownie wystawiony do kupna, przeszedł w roku 1932 w ręce Szymona Karskiego (zm. 1974). Ustanowił on administratorem Gustawa Skotnickiego, który zamieszkiwał wraz z rodziną w pomieszczeniach na parterze domu mieszkalnego. Karski pozostawił do swojej dyspozycji górną kondygnację zamku oraz parter wieży zachodniej, gdzie znajdował się jego gabinet. Po wybuchu II wojny światowej Skotnicki został aresztowany i zgładzony w Mauthausen-Gusen w roku 1940, zaś administrację nad zamkiem przejęli Niemcy.

Ocalały z pożogi wojennej zamek przeszedł w 1945 roku na własność ludowego i demokratycznego państwa. Stan zamku, nie remontowanego od czasów śmierci Wilhelma Orsettiego, wymagał podjęcia szybkich prac restauratorskich. W 1947 roku dokonano pierwszych działań zabezpieczających, ograniczając się do najniezbędniejszych napraw w związku z przeznaczeniem Oporowa na Składnicę Muzealną. Wykonano reparację dachów, rynien i rur spustowych. Zrekonstruowano zniszczony krenelaż w koronie murów obronnych. Naprawiono stolarkę okienną i drzwiową, podłogi oraz piece. W 1957 roku Składnica Muzealna otrzymała prawa muzeum z ekspozycją stylowych wnętrz. Do Oporowa dotarła też elektryczność. W latach 1953-59 PP PKZ w Warszawie wykonały badania archeologiczne, architektoniczne i pełną inwentaryzację pomiarową zamku. Na podstawie tych działań, w latach 1962-65 dokonano kontrowersyjnych prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych, połączonych z częściową regotycyzacją budowli. Odtworzono wówczas pierwotną, strzelistą sylwetę dachów oraz drewniany ganek na piętrze elewacji północnej domu mieszkalnego. W tym celu zburzono wzniesioną jeszcze przez Tomasza Orsettiego przybudówkę mieszczącą garderobę. Odsłonięto gotyckie portale i okna oraz wnęki strzelnicze na dziedzińcu. W salach na piętrze, spod klasycystycznej dekoracji wydobyto polichromię stropów, pochodzącą z XVII wieku. Kolejne działania konserwatorów przypadły na lata 1981-86, kiedy to wymieniono pokrycie dachów domu mieszkalnego, rynny i rury spustowe, stolarkę okienną na piętrze i odrestaurowano taras.

Foto i opracowanie © 2005: Paweł Giergoń

Bibliografia:
Zamek w Oporowie - dzieje zabytku oraz restauracja w latach 1962-65. Anna Majewska-Rau. [w:] Oporów. Stan Badań. 2000



redakcja|nota prawna
© 2003-2024 sztuka.net   Wszelkie prawa zastrzeżone.