ARCHITEKTURA
KRASNE - KOŚCIÓŁ P.W. PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO
Paweł Giergoń    15-04-2008

W latach 1570-75 z fundacji Franciszka Krasińskiego, podkanclerzego wielkiego koronnego, prepozyta płockiego i biskupa krakowskiego, wzniesiono w Krasnem późnogotycki, murowany kościół jednonawowy z wieżą wtopioną w korpus. Świątynię konsekrował w 1575 roku sam fundator. W 1609 roku wzmiankowane były: sklepiona zakrystia oraz dwie murowane kaplice, umieszczone symetrycznie przy nawie - p.w. śś. Andrzeja i Katarzyny (erygowana w 1579) i św. Wawrzyńca. Zapewne w pierwszej połowie XVII wieku fasada zachodnia przekształcona została w stylu późnorenesansowym. W 2. połowie XVII wieku kościół został powiększony o trzeci chór (być może dzisiejsze prezbiterium), staraniem Jana Kazimierza Krasińskiego i jego syna, Jana Dobrogosta Krasińskiego. Ponowna konsekracja światyni miała mieksce w roku 1684. Od 1682 roku kościół obsługiwany był przez kanoników regularnych z Czerwińska.

Staraniem Błażeja Jana Krasińskiego, od 1739 roku prowadzono prace zmierzające do gruntownej przebudowy świątyni w stylu barokowym. Od fundamentów wzniesiony został nowy, trójnawowy korpus główny, przekształcone prezbiterium, za którym, po 1739 roku dobudowano zakrystię. W owym czasie wymurowano portal główny i zachodni chór muzyczny. W 1747 roku Sebastian Eckstein wykonał polichromię wnętrza, obejmującą ściany prezbiterium, nawy głównej i naw bocznych. Po 1756 roku realizowana była nadbudowa starej, gotyckiej jeszcze wieży frontowej. Po jej częściowej rozbiórce, prace ciągnęły się latami - w 1820 roku stała nadal nieukończona. Kolejny remont świątyni, przeprowadzony w 1826 roku przez Kacpra Malczewskiego, zakończył się wykończeniem szczytów fasady i wieży w formach już historyzujących, wzorowanych być może na wcześniejszych pozostałościach. Na osi chóru muzycznego we wnątrzu, wmurowano późnorenesansowy kartusz z herbem Ślepowron, napisem fundacyjnym i datą 1575. W 2. połowie XIX wieku nieokreślone prace w kościele wykonał architekt Bolesław Paweł Podczaszyński. W latach 1870-83, z inicjatywy Ludwika Krasińskiego przeprowadzony został remont generalny, kierowany przez architekta Wincentego Rakiewicza, przy udziale rzeźbiarza Faustyna Cenglera. Ważne dla dzisiejszego wyglądu świątyni prace przyniosły m.in. powiększenie i ozdobienie krypty grobowej, wykonanie balustradki w balkoniku na osi fasady zachodniej, wypełnienie rozetą kolistej wnęki poniżej, przekształcenia w układzie wyposażenia wnętrza, odnowienie i nową oprawę epitafiów i nagrobków, nową ambonę, cancelli (balustradę przed ołtarzem głównym) oraz umeblowanie zakrystii i skarbca. W takiej formie, z nieznacznymi uszkodzeniami w okresie obu wojen światowych kościół przetrwał do czasów współczesnych.

Jednym z najciekawszych, choć niejednorodnym artystycznie elementem wystroju wnętrza jest późnobarokowa polichromia, wykonana w technice freskowej w 1747 roku przez morawskiego malarza z Brna, Sebastiana Ecksteina. Stworzył on cykl 19 kompozycji, wypełniających wnętrze z wyjątkiem sklepienia. Na ścianie wschodniej prezbiterium wykonana została monumentalna, wielofiguralna scena Podwyższenia Krzyża Świętego umieszczona w iluzjonistycznym wnętrzu architektonicznym. Boczne ściany prezbiterium ponad strefą nagrobków, ozdobione zostały przedstawieniami Ukrzyżowania i Złożenia do grobu (gdzie znaleźć można sygnaturę autora - Sebastis Eckstein Adornavit Pictoris // Anno 1747). Kolejne kompozycje umieszczone zostały na ścianach bocznych nawy głównej, ponad arkadami i przedstawiają sceny pasyjne: Przybijanie do krzyża, Spotkanie Chrystusa z Weroniką, Szymon Cyrenejczyk pomagający Chrystusowi dźwigać krzyż, Ogłoszenie wyroku na Chrystusa, Podniesienie Chrustusa na krzyżu, Droga na Golgotę i Szymon Cyrenejczyk niosący krzyż, Chrystus pociesza niewiasty jerozolimskie, Chrystus przed Piłatem umywającym ręce. Polichromia w nawach bocznych stanowiła pierwotnie tło dla ołtarzy. Wkomponowana iluzjonistycznie w arkady przyścienne przedstawia: Matkę Boską Szkaplerzną adorowaną przez anioły, Zwycięstwo nauki św. Augustyna i potępienie herezji Manicheusza, Siedmioletnią Marię Pannę ze śś. Anną i Joachimem przed odprowadzeniem do szkoły świątynnej, Modlitwę św. Andrzeja przed ukrzyżowaniem, Matkę Boską Różańcową adorowaną przez dwóch opatów oraz dwóch członków rodziny Krasińskich, Apoteozę św. Błażeja z postacią fałszywej oskarżycielki z niemowlęciem, Opłakiwanie pod krzyżem i Apoteozę św. Wawrzyńca. W 1883 roku polichromia została gruntownie przemalowana przez Antoniego Strzałeckiego. Pierwotny wygląd próbowano malowidłom przywrócić w trakcie prac restauracyjnych prowadzonych w latach 1954-56 pod kierunkiem Karola Dąbrowskiego. Zdjęcie warstwy XIX-wiecznych przemalowań nie przyniosło oczekiwanych rezultatów.

W kościele w Krasnem znajduje się imponująca w swej liczbie i cenna z artystycznego punktu widzenia grupa nagrobków i epitafiów poświęconych pamięci członków rodziny Krasińskich. Na ścianie południowej nawy, ok. 1580 roku umieszczony został nagrobek Jana Krasińskiego i jego żony Katarzyny z Mrokowskich, wykonany z czerwonego marmuru, w profilowanej ramie kamiennej z 2. połowy XIX wieku. Po przeciwnej stronie światyni, w nawie północnej, w 1581 roku wystawiony został piętrowy nagrobek Andrzeja Krasińskiego i jego żony Katarzyny Czernickiej, wykonany z szarego wapienia pińczowskiego, z rzeźbionymi, leżącymi postaciami zmarłych. Pierwotne miejsce gdzie w 1581 roku znajdował się nagrobek nie jest znane. Wiadomo, że w owym czasie kościół nie posiadał jeszcze naw bocznych, stąd obecne umiejscowienie nagrobka jest wtórne i zapewne pozbawione części oryginalnej obudowy architektonicznej. Najciekawszy zespół nagrobkowo-epitafijny znajduje się na obu ścianach prezbiterium i skomponowany został zapewne ok. poł. XVIII wieku z inicjatywy Błażeja Jana Krasińskiego, przy wykorzystaniu XVII-wiecznych nagrobków: Jana Kazimierza Krasińskiego (zm.1669), jego żon (piętrowy) - Urszuli Grzybowskiej (zm. 1647) i Amaty Andrei Andrault, markizy de Langeron (zm. 1663) oraz tablic epitafijnych fundowanych w poł. XVII wieku przez Jana Kazimierza Krasińskiego, poświęconych pamięci: Franciszka, Pawła, Jakuba, Andrzeja i jego żony Katarzyny Czernickiej, dwóch Stanisławów oraz Joanny Marii Noskowskiej. Cały zespół został uzupełniony i przekształcony w latach 1877-83 kosztem Ludwika Krasińskiego przy udziale budowniczego Wincentego Rakiewicza oraz rzeźbiarza Faustyna Cenglera. Pod amboną, ułożona na posadzce znajduje się płyta nagrobna Teresy z Chodkiewiczów (zm. 1672) i Jadwigi Teresy Jabłonowiskiej - żon Jana Dobrogosta Krasińskiego, wykonany z trybowanej i pozłacanej blachy, wykonany na przełomie XVII- i XVIII wieku. Wsród możliwych wykonanwców tego wspaniałego dzieła wskazuje się warsztat gdańskiego złotnika, Andreasa Mackensena Młodszego. Nagrobek pierwotnie ustawiony był na środku prezbiterium na rzeźbionej podstawie z czarnego marmuru. Ok. 1880 roku znalazł swe obecne, mało imponujące miejsce pod schodami ambony. W 1843 roku, staraniem Wincentego Krasińskiego, na styku nawy głównej i prezbiterium wystawiony został marmurowy pomnik nagrobny biskupa kamienieckiego Adama Krasińskiego (zm. 1800).

Nagrobki w prezbiterium

Foto i opracowanie © 2005: Paweł Giergoń

Bibliografia: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Tom X. Ciechanów i okolice. Warszawa 1977



redakcja|nota prawna
© 2003-2024 sztuka.net   Wszelkie prawa zastrzeżone.