RZEŻBA

Autor: Bertel Thorvaldsen Data odsłonięcia: 11 maja 1830 Materiał: brąz, granit Wymiary: wysokość ok. 2,8 m (rzeźba) Napisy: Nicolao Copernico Grata Patria Mikołajowi Kopernikowi Rodacy

Wybitne dzieło wybitnego artysty, powstałe z inicjatywy i przy finansowym wsparciu Stanisława Staszica, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli doby Oświecenia. Jeden z najcenniejszych monumentów doby klasycyzmu w Europie. Pomnik genialnego astronoma, ustawiony przed Pałacem Staszica na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, jest jedną z najstarszych oryginalnych rzeźb zdobiących przestrzeń publiczną miasta. Rzeźba upamiętniająca postać MIkołaja Kopernika zamówiona została w 1820 roku, kiedy Bertel Thorvaldsen przebywał w Warszawie finalizując umowę na wykonanie pomnika księcia Józefa Poniatowskiego. Umowa, opiewająca na sumę 2000 dukatów zobowiązywała rzeźbiarza do wykonania dzieła w czasie półtora roku, jednakże ostatecznie gipsowy model postaci astronoma dotarł z Rzymu do Warszawy dopiero pod koniec 1827 roku. Odlew figury wykonano w warszawskiej ludwisarni Jana Gregoire'a. Projektantem cokołu był znany architekt Adam Idźkowski (autor przebudowy Pałacu Saskiego i archikatedry św. Jana). Kamień węgielny pod pomnik położono w listopadzie 1828 roku. Uroczystego odsłonięcia dokonano w dniu 11 maja roku 1830.

W odróżnieniu od innego dzieła Thorvaldsena, pomnika księcia Józefa Poniatowskiego, którego powojenna kopia stoi dziś przed Pałacem Prezydenckim w Warszawie, pomnik Mikołaja Kopernika przetrwał II wojnę światową, choć niewiele brakowało, by podzielił los innych stołecznych monumentów, zniszczonych i przetopionych przez Niemców w czasie okupacji. Nieznacznie uszkodzona w Powstaniu Warszawskim, po jego upadku w październiku 1944 roku figura Kopernika została zrzucona z cokołu przez pacyfikujące zrujnowane miasto oddziały hitlerowskiego generała Ericha von dem Bacha. Potrzaskany pomnik odnaleziono w 1945 roku na złomowisku w miejscowości Hajduki koło Nysy, skąd natychmiast przewieziono go do Warszawy i bez reperacji symbolicznie ustawiono na cokole przed wypalonym Pałacem Staszica. W 1949 roku w warszawskiej odlewni Braci Łopieńskich wykonano generalny remont brązowej figury, uzupełniając ubytki i łatając liczne dziury po pociskach.

Klasycystyczna rzeźba Bertela Thorvaldsena z niemal kobiecą w rysach, idealistycznie oddaną twarzą wielkiego astronoma nie jest jedynym pomnikiem Mikołaja Kopernika w Warszawie. Z doskonałym dziełem dziewiętnastowiecznego mistrza próbowała wielokrotnie zmierzyć się Ludwika Kraskowska-Nitschowa, której pomnik astronoma sprzed Pałacu Kultury i Nauki czy szczególnie pomnik z Piotrkowa Trybunalskiego, nawiązują artystyczny dialog z przeszłością.

Foto i opracowanie © 2011 Paweł Giergoń

Bibliografia:
Hanna Kotkowska-Bareja, Pomnik Kopernika, Warszawa 1973
Wiesław Głębocki, Warszawskie pomniki, Warszawa 1990
Irena Grzesiuk-Olszewska, Warszawska rzeźba pomnikowa, Warszawa 2003