RZEŻBA

Autor: Ludwika Kraskowska-Nitschowa Data odsłonięcia: 29 czerwca 1939 Materiał: brąz (rzeźba), piaskowiec (cokół) Wymiary: wysokość: ok. 4,5 m (rzeźba 2,75 m) Napisy: brak

Symbol Warszawy i ostatni pomnik dwudziestolecia międzywojennego. Ustawiony na Wybrzeżu Kościuszkowskim w kwietniu 1939 roku, na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej z inicjatywy prezydenta Stefana Starzyńskiego. Konkurs na projekt nowego pomnika symbolizującego herb miasta wygrała rzeźbiarka Ludwika Krasowska-Nitschowa, która zaproponowała władzom Warszawy ustawienie w nurtach Wisły gigantycznej, dwudziestometrowej wysokości figury Syreny odlanej z zielonego szkła i posadowionej na filarze wbitym w dno rzeki. Nocą, umieszczone wewnątrz rzeźby reflektory miały rozświetlać pomnik, co było pomysłem nowartorskim ale zarazem bardzo drogim w realizacji. Z powodu zagrożenia militarnego państwa i braku stosownych środków w budżecie miasta, Nitschowa zmieniła koncepcję pomnika i zaproponowała formę zbliżoną do obecnej - odlaną z brązu postać pół-kobiety, pół-ryby wkomponowaną w masywny cokół-basen ozdobiony figurami mew i ryb. Całość miała uzupełniać woda omywająca postać Syreny. Ustawienie monumentu na bulwarze nadwiślańskim mialo także wymiar symboliczny i propagandowy. Wybuch wojny uniemożliwił jednak dokończenie pomnika - zabrakło czasu na zamontowanie wspomnianych figur ryb i mew.

Pomnik wg projektu Ludwiki Nitschowej odlano w brązie w 1938 roku w warszawskim zakładzie Braci Łopieńskich. Twarzy Syrenie użyczyła młodziutka poetka Krystyna Krahelska, która będąc póżniej łączniczką i sanitariuszką Armii Krajowej zginęła w pierwszym dniu Powstania Warszawskiego w ataku dywizjonu "Jeleń" na Dom Prasy przy ulicy Marszałkowskiej. Była także autorką słow do piosenki "Hej chłopcy, bagnet na broń".

Wojna oszczędziła Syrenę. W 1949 roku w firmie Braci Łopieńskich załatano kilkadziesiąt przestrzelin i oczyszczono powierzchnię rzeźby. Na następne prace przyszło poczekać aż do 1966 roku, kiedy to zajęto się cokołem i basenem otaczającym monument. Symbolem czasów było zamontowanie "fontanny", wykonanej z podziurawionej rury wodociągowej. Strumienie wody skierowano bezpośrednio na postać Syreny. Ponieważ system pobierał wodę bezpośrednio z miejskiej sieci wodociągowej, rzadko można było zobaczyć basen wypełniony wodą. Decyzję o rozebraniu "wodotrysku" podjęto w roku 1980. Wtedy to Pracownia Konserwacji Metalu PP PKZ w Warszawie przystąpiła do kompleksowej konserwacji zabytku. Program prac przewidywał usunięcie z rzeźby produktów korozji, ujednolicenie kolorystyczne oraz zabezpieczenie antykorozyjne. Warstwa brudu i produktów korozji na powierzchni brązowiej była tak dużą, że po ich usunięciu po raz pierwszy po wojnie dostrzeżono koronę na głowie orła umieszczonego na tarczy trzymanej przez Syrenę. Światło dzienne na tarczy ujrzał także napis WARSZAWA. Pracownia Konserwacji Kamienia PP PKZ wykonała w tym czasie prace zabezpieczające i oczyściła oraz zaimpregnowała piaskowiec, z którego wykonano cokół i basen otaczający Syrenę.

Opracowanie: Paweł Giergoń