HISTORIA SZTUKI
JAN MICHAŁOWICZ Z URZĘDOWA
Paweł Giergoń    24-11-2004

Urodził się około 1525 roku i zmarł po roku 1581, w pełni sił twórczych, licząc około 55 lat. Pochowany został w kolegiacie łowickiej, gdzie dawniej znajdowało się jego epitafium. Nie wiemy, gdzie i u kogo kształcił się w Polsce. Niektórzy historycy sztuki wskazują na warsztat królewski i takich mistrzów epoki jak Jan Cini czy Jan Maria Padovano. Niewątpliwym pozostaje fakt, że wysokie umiejętności nabył Michałowicz w środowisku krakowskim, z którym związał się na całe życie. W swojej twórczości łączył udanie wpływy włoskiego renesansu, z przenikającym do Polski za sprawą wzorników Cornelisa Florisa, niderlandzkim manieryzmem. Był artystą tworzącym na zamówienie najbogatszej klienteli - zamożnej szlachty i wysokiego duchowieństwa. Szybko też, stał się rzeźbiarzem cenionym, co świadczyć może o jego ponadprzeciętnych umiejętnościach. Być może duża ilość zamówień i konieczność jeżdżenia po kraju była powodem stosunkowo późno, bo dopiero w 1570 roku, uzyskanego dyplomu mistrzowskiego w krakowskim cechu muratorów i kamieniarzy. W przeszłości przypisywano mu autorstwo wielu nagrobków w Małopolsce. Obecnie K. Mikocka-Rachubowa, autorka najnowszego opracowania na jego temat w "Słowniku Artystów Polskich" uznaje za dzieła Jana Michałowicza pięć zachowanych nagrobków :

  • bp Benedykta Izdbieńskiego w katedrze w Poznaniu, 1557-60
  • Urszuli z Maciejowskich Leżeńskiej w kościele w Brzezinach, 1563-68
  • bp Andrzeja Zebrzydowskiego w katedrze na Wawelu, 1562-3
  • bp Filipa Padniewskiego w katedrze na Wawelu, 1572-75
  • prymasa Michała Uchańskiego w kolegiacie w Łowiczu, 1580-83

Nagrobek bp Benedykta Izdbieńskiego znajduje się w katedrze poznańskiej i zlecony został Michałowiczowi przez spadkobierców zmarłego. Prace rozpoczęto około roku 1557. Wykuty z piaskowca, z płytą i postacią biskupa wykonaną z czerwonego marmuru, znajdował się pierwotnie w kaplicy mansjonarzy, skąd został przeniesiony w 1703 roku do obejścia prezbiterium. W trakcie restauracji katedry w drugiej połowie XVIII wieku, podniesienie poziomu posadzki przesłoniło w połowie cokół nagrobka. Wprowadzenie pilastrów przesłoniło zaś częściowo jego skrzydła boczne. Przebicie okna z obejścia do zakrystii spowodowało rozbiórkę zwieńczenia, z którego pozostała do dziś jedynie nadstawa z herbem Poraj.

Nagrobek Urszuli z Maciejowskich Leżeńskiej znajduje się obecnie w kaplicy św. Krzyża w kościele w Brzezinach. Wykuty został z pińczowskiego piaskowca i wielokrotnie póxniej przebudowywany. Znaleziony został w początkach XX wieku, w przedsionku kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej a różne jego fragmenty porozrzucane były po całym kościele. Precyzyjne datowanie nagrobka nie jest już dziś możliwe. Historycy sztuki wskazują na lata 1555 do 1568 a nawet 1573. Formy stylistyczne i włoski charakter dzieła mogłyby świadczyć, że zostało ono wykonane wcześniej, niż rozbudowane, bogatsze dekoracyjnie nagrobki biskupów Izdbieńskiego i Zebrzydowskiego.

Nagrobek bp Andrzeja Zebrzydowskiego znajduje się w przebudowanej, pierwotnie gotyckiej kaplicy śś. Kosmy i Damiana w katedrze na Wawelu. Jego wykonanie zlecili około 1560 roku spadkobiercy zmarłego. Z inwentarzy wynika, że budowę kaplicy i nagrobka ukończono już w 1563 roku. Podobnie, jak w przypadku bpa Izdbieńskiego, nagrobek ten wykonany został z piaskowca, z figurą zmarłego wykutą w czerwonym marmurze.

Nagrobek bp Filipa Padniewskiego znajduje się w przebudowanej na ten cel dawnej, gotyckiej kaplicy Różyców w katedrze na Wawelu. Budowa realizowana była w latach 1672-75 na zlecenie spadkobierców zmarłego. W latach 1832-40 renesansową kaplicę przebudowano wg palnów Piotra Nobile na potrzeby rodziny Potockich. Wystrój renesansowy ustąpił wówczas empirowemu. Wówczas też gmerk Michałowicza, znajdujący się w kopule, wmurowano w zewnętrzną ścianę kaplicy. Całość przebudowano ponownie w 1904 roku (Stanisław Odrzywolski) i 1936 (Adolf Szyszko-Bohusz). Nagrobek wykonany został z różnych materiałów - pińczowskiego piaskowca, czerwonego marmuru i alabastrów z okolic Lwowa (Żórawno, Kąkolniki i Wasiuczyn). Postać biskupa wykuta została właśnie z alabastru.

Nagrobek prymasa Michała Uchańskiego znajduje się w kolegiacie łowickiej a pierwotnie, w kaplicy jego imienia. Przebudowa kościoła po pożarze, wykonana w latach 1652-58 zatarła pierwotny kształt kaplicy, włączonej w mury nawy bocznej świątyni. Żródła wspominają, że alabastrowy pomnik nagrobny arcybiskupa mieścił się pomiędzy dwiema kolumnami z czerwonego marmuru. W 1782 roku kamień z popożarowej rozbiórki renesansowych nagrobków został sprzedany, a części dekoracji architektonicznej pomnika prymasa znalazły się m.in. w pobliskiej Arkadii. Dziś można tam znaleźć m.in. fragmenty nisz nagrobka, hermy, putta i inne elementy kamieniarki wkomponowane w ściany Domu Arcykapłana. Obecnie, ocalała płyta nagrobna z alabastrową figurą prymasa, wspiera się na osiemnastowiecznym cokole, w który wmontowano wtórnie kwadratową płytę z rozetą. Umieszczone wyżej, nad płytą dwa aniołki to już ostatnie oryginalne części dawnej kompozycji.

W katedrze św. Jana w Warszawie znajduje się, datowana na rok 1568, płyta z renesansowego nagrobka braci Wolskich: biskupa kujawskiego Mikołaja (zm. 1550) i kasztelana sandomierskiego Stanisława (zm. 1566). Oryginalny nagrobek zachował sie w prawej nawie katedry do 1944 roku. Ufundowała go Barbara z Tarnowa wraz z synem. Zniszczony w czasie Powstania nagrobek nie został po wojnie zrekonstruowany. Sama płyta, z postaciami zmarłych, jest powojennym odtworzeniem z ocalałych fragmentów i wykonana została przez rzeźbiarza Leona Machowskiego w końcu lat 60. XX wieku. Nagrobek ten, w swej pierwotnej postaci był prawdopodobnie dziełem Jana Michałowicza lub jego warsztatu. Dokładna analiza jest dziś niemożliwa i może być ewentualnie przeprowadzona wyłącznie na podstawie archiwalnych zdjęć.

Smierć Jana Michalowicza z Urzędowa nastapiła prawdopodobnie w trakcie prac nad nagrobkiem bpa uchańskiego w Łowiczu. W kaplicy prymasa znajdowało się dawniej epitafium artysty, którego inskrypcję znamy dzięki przekazowi Starowolskiego : DEO PATRI TER MAXIMO / BEATORUMQUE COETUI: / IOANNIS AD BUSTA SACRAM / ARAM LOCARUNT POSTERI / UT SEMPITERNA PHIDIAE / EXTARET ARTIS GLORIA / QUA PROMPTUS ANTECELLUIT / PRAXITELES POLONICUS / URENDOVI EDUCATUS / HUIUS SACELLI CONDITOR / QUID INDIGET PRAECONIO / OPUS LAUDAT ARTIFICEM.

opracowanie: Paweł Giergoń


redakcja|nota prawna
© 2003-2024 sztuka.net   Wszelkie prawa zastrzeżone.